«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/94»–ի խմբագրումների տարբերություն

Pywikibot touch edit
No edit summary
 
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 1. Տող 1.
Չիֆտե մինարե մզկիթի և ճեմարանի շենքը, որը կառուցվել է 962-ին։ Է–ի ճարտ. նշանավոր հուշարձաններից է Ուլուջամի մզկիթը։ Այն կառուցել են հույները, որպես դիվանատուն կամ մատենադարան, որը 1178-ին սելջուկ–թուրքերը վերածել են մզկիթի։ Բերդի պարիսպների և աշտարակների մեծ մասը քանդվել է 1859-ի երկրաշարժի ժամանակ։ Պարիսպներն ունեին չորս դուռ՝ Երզնկայի, Թավրիզի, Ախալցխայի և Վրաց։ Այս դռների ու պարիսպների պատերին կային հայերեն, հուն, և արաբ, արձանագրու–
Չիֆտե մինարե մզկիթի և ճեմարանի
թյուններ։ Է–ի հայոց եկեղեցիներից նշանավոր էր Ս. Աստվածածինը (կառուցվել է 1840-ին, ավելի հին եկեղեցու տեղում), որը կառուցված էր միաքար գլանաձև 20 սյուների վրա, ուներ 24 մեծ, 15 փոքր կլոր պատուհան, երեք կամարաձև խորան, երկու ավանդատուն, երեք դուռ։ Հայ կաթոլիկ և բողոքական համայնքներն ունեին մեկական եկեղեցի։ Է. մինչև 1915-ը հայ լուսավորչականների և կաթոլիկների հոգևոր թեմերի առաջնորդարանների կենտրոնն էր։
շենքը, որը կառուցվել է 962-ին։ է–ի ճարա.

նշանավոր հուշարձաններից է Ուլու–
Է. բոլոր ժամանակներում եղել է հայաշատ քաղաք։ XVIII–XX դդ. ուներ մոտ 100 հզ. խառը բնակչություն (թուրքեր, հայեր, հույներ)։ Այն մինչև 1914-ը Արևմտյան Հայաստանի արհեստագործության և տարանցիկ առևտրի նշանավոր կենտրոն էր, առևտրական սերտ կապեր ուներ Կ. Պոլսի, Տրապիզոնի, Թիֆլիսի, Թավրիզի հետ։ Է–ով էր անցնում եվրոպական երկրներից Պարսկաստան տանող առևտրական մայրուղին։ Հայերը գլխավորապես զբաղվում էին արհեստներով և առևտրով։ է–ում հաշվվում էր մոտ 3000 արհեստանոց, խանութ ու կրպակ, որոնց կեսը պատկանում էր հայերին։ Ամեն արհեստ ուներ իր փողոցը, որը կոչվում էր տվյալ արհեստի անունով։
ջամի մզկիթը։ Այն կառուցել են հույ–

ները, որպես դիվանատուն կամ մատե–
Է–ում զարգանում էր նաև հայ մշակութային կյանքը. XIX դ. և XX դ. սկզբին կային մի քանի վարժարաններ, զանազան բարեգործական ընկերություններ։ Հայոց ամենահին կրթական հաստատությունը Կենտրոնական մայր վարժարանն էր, որը 1811-ին հիմնադրել է Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունին, Ս. Աստվածածին եկեղեցու զավթում։ Վարժարանը նախապես ուներ երկու դասասենյակ, բայց հետագայում վերակառուցվեց և ընդլայնվեց անվանվելով Արծնյան (պատմական Արծնի անունով)։ 1909-ին այդ վարժարանն ուներ 334 աշակերտ։ Նշանավոր էին Սանասարյան (1881), Հռիփսիմյան օրիորդաց (բացվել է 1870-ին, 291 աշակերտուհի), Մսրյան (1889-ին, 104 երկսեռ աշակերտ), Տեր–Ազարյան (1870-ին, 195 երկսեռ աշակերտ), Գավաֆյան (1905-ին, 271 երկսեռ աշակերտ), Աղապալյան (230 երկսեռ աշակերտ) վարժարանները։ Դպրոցներ ունեին նաև հայ կաթոլիկ, բողոքական, ամերիկյան մայրապետների կրոնական համայնքները։ 1909-ին հայկ. դպրոցների աշակերտների թիվը հասնում էր 2630-ի։ XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին Է–ում գործում էին մանկապարտեզներ (Արծնյան, Մսրյան, Տեր-Ազարյան վարժարաններին կից)։
նադարան, որը 1178-ին սելջուկ–թուր–

քերը վերածել են մզկիթի։ Բերդի պա–
Է. հայ գրչության նշանավոր կենտրոն էր, որտեղ գրվել և ընդօրինակվել են ձեռագրեր։ 1909-ին լույս են տեսել «Փարոս», 1909–14-ին՝ «Հառաջ» շաբաթաթերթերը։ Վարժարանների աշակերտների և թատերասերների ջանքերով տրվել են ներկայացումներ։ Մանասարյան և Արծնյան վարժարաններն ունեին գրադարան–ընթերցարաններ։ XIX–XX դդ. կային կրթական, ուսումնական և բարեգործական ընկերություններ ու միություններ։ 1881–ի մայիսին երիզագործ Խաչատուր Կերեքցյանը է–ում հիմնադրել է
րիսպների և աշտարակների մեծ մասը
քանդվել է 1859-ի երկրաշարժի ժամանակ։
Պարիսպներն ունեին չորս դուռ՝ Երզնկա–
յի, Թավրիզի, Ախալցխայի և Վրաց։ Այս
դռների ու պարիսպների պատերին կային
հայերեն, հուն, և արաբ, արձանագրու–
թյուններ։ է–ի հայոց եկեղեցիներից նշա–
նավոր էր Ս. Աստվածածինը (կառուցվել է
1840-ին, ավելի հին եկեղեցու տեղում),
որը կառուցված էր միաքար գլանաձև 20
սյուների վրա, ուներ 24 մեծ, 15 փոքր
կլոր պատուհան, երեք կամարաձև խո–
րան, երկու ավանդատուն, երեք դուռ։
Հայ կաթոլիկ և բողոքական համայնքներն
ունեին մեկական եկեղեցի։ է. մինչև 1915-ը
հայ լուսավորչականների և կաթոլիկնե–
րի հոգևոր թեմերի առաջնորդարանների
կենտրոնն էր։
է. բոլոր ժամանակներում եղել է հա–
յաշատ քաղաք։ XVIII–XX դդ. ուներ մոտ
100 հզ. խառը բնակչություն (թուրքեր,
հայեր, հույներ)։ Այն մինչև 1914-ը Արև–
մըտյան Հայաստանի արհեստագործու–
թյան և տարանցիկ առևտրի նշանավոր
կենտրոն էր, առևտրական սերտ կապեր
ուներ Կ. Պոլսի, Տրապիզոնի, Թիֆլիսի,
Թավրիզի հետ։ է–ով էր անցնում եվրոպա–
կան երկրներից Պարսկաստան տանող
առևտրական մայրուղին։ Հայերը գլխա–
վորապես զբաղվում էին արհեստներով
և առևտրով։ է–ում հաշվվում էր մոտ 3000
արհեստանոց, խանութ ու կրպակ, որոնց
կեսը պատկանում էր հայերին։ Ամեն
արհեստ ուներ իր փողոցը, որը կոչվում
էր տվյալ արհեստի անունով։
է–ում զարգանում էր նաև հայ մշակու–
դ. U XX դ. սկզբին
կային մի քանի վարժարաններ, զանա–
զան բարեգործական ընկերություններ։
Հայոց ամենահին կրթական հաստատու–
թյունը Կենտրոնական մայր վարժարանն
էր, որը 1811-ին հիմնադրել է Կարապետ
արքեպիսկոպոս Բագրատունին, Ս. Աստ–
վածածին եկեղեցու զավթում։ Վարժարա–
նը նախապես ուներ երկու դասասենյակ,
բայց հետագայում վերակառուցվեց և
ընդլայնվեց անվանվելով Արծնյան (պատ–
մական Արծնի անունով)։ 1909-ին այդ
վարժարանն ուներ 334 աշակերտ։ Նշա–
նավոր էին Սանասարյան (1881), Հռիփ–
սիմյան օրիորդաց (բացվել է 1870-ին,
291 աշակերտուհի), Մսրյան (1889-ին,
104 երկսեռ աշակերտ), Տեր–Ազարյան
(1870-ին, 195 երկսեռ աշակերտ), Գավաֆ–
յան (1905-ին, 271 երկսեռ աշակերտ),
Աղապալյան (230 երկսեռ աշակերտ) վար–
ժարանները։ Դպրոցներ ունեին նաև հայ
կաթոլիկ, բողոքական, ամերիկյան մայ–
րապետների կրոնական համայնքները։
1909-ին հայկ. դպրոցների աշակերտների
թիվը հասնում էր 2630-ի։ XIX դ. վերջին և
XX դ. սկզբին է–ում գործում էին մանկա–
պարտեզներ (Արծնյան, Մսրյան, Տեր–
Ազարյան վարժարաններին կից)։
է. հայ գրչության նշանավոր կենտրոն
էր, որտեղ գրվել և ընդօրինակվել են
ձեռագրեր։ 1909-ին լույս են տեսել «Փա–
րոս», 1909–14-ին՝ «Հառաջ» շաբաթա–
թերթերը։ Վարժարանների աշակերտնե–
րի և թատերասերների ջանքերով տրվել
են ներկայացումներ։ Մանասարյան և
Արծնյան վարժարաններն ունեին գրա–
դարան–ընթերցարաններ։tXIX–XX դդ.
կային կրթական, ուսումնական և բարե–
գործական ընկերություններ ու միություն–
ներ։ 1881 –ի մայիսին երիզագործ Խաչա–
տուր Կերեքցյանը է–ում հիմնադրել է
«Պաշտպան հայրենյաց»-ը։
«Պաշտպան հայրենյաց»-ը։

Հայերի տնտ. և մշակութային գործու–
Հայերի տնտ. և մշակութային գործունեությունը խաթարվեց թուրք ջարդարարների կազմակերպած 1915-ի բռնագաղթով։ Դեռ 1895–96-ին Է–ում համիդյան կոտորածների զոհ դարձան 752 հայեր։ 1914-ին Է–ի 60 հզ. բնակչից 15 հզ. (2500 ընտանիք) հայեր էին։ Բռնագաղթի ժամանակ հայերը տեղահանվեցին։ Նրանց մեծ մասը դարձավ եղեռնի գոհ։ 1930-ին Է–ում ապրում էր ընդամենը 250 հայ, մեծ մասամբ կանայք։
նեությունը խաթարվեց թուրք ջարդարար–

ների կազմակերպած 1915-ի բռնագաղ–
թով։ Դեռ 1895–96-ին է–ում համիդյան
կոտորածների զոհ դարձան 752 հայեր։
1914-ին է–ի 60 հզ. բնակչից 15 հզ. (2500
ընտանիք) հայեր էին։ Բռնագաղթի ժամա–
նակ հայերը տեղահանվեցին։ Նրանց մեծ
մասը դարձավ եղեռնի գոհ։ 1930-ին է–ում
ապրում էր ընդամենը 250 հայ, մեծ մա–
սամբ կանայք։
Գբկ. Մովսես Խորենացի, Պատ–
Գբկ. Մովսես Խորենացի, Պատ–
մություն Հայոց, Ե., 1967։ Մ ի ր ա խ ո ր–
մություն Հայոց, Ե., 1967։ Մ ի ր ա խ ո ր–