«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/94»–ի խմբագրումների տարբերություն
Pywikibot touch edit |
No edit summary |
||
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
Չիֆտե մինարե մզկիթի և ճեմարանի շենքը, որը կառուցվել է 962-ին։ Է–ի ճարտ. նշանավոր հուշարձաններից է Ուլուջամի մզկիթը։ Այն կառուցել են հույները, որպես դիվանատուն կամ մատենադարան, որը 1178-ին սելջուկ–թուրքերը վերածել են մզկիթի։ Բերդի պարիսպների և աշտարակների մեծ մասը քանդվել է 1859-ի երկրաշարժի ժամանակ։ Պարիսպներն ունեին չորս դուռ՝ Երզնկայի, Թավրիզի, Ախալցխայի և Վրաց։ Այս դռների ու պարիսպների պատերին կային հայերեն, հուն, և արաբ, արձանագրու– |
|||
Չիֆտե մինարե մզկիթի և ճեմարանի |
|||
թյուններ։ Է–ի հայոց եկեղեցիներից նշանավոր էր Ս. Աստվածածինը (կառուցվել է 1840-ին, ավելի հին եկեղեցու տեղում), որը կառուցված էր միաքար գլանաձև 20 սյուների վրա, ուներ 24 մեծ, 15 փոքր կլոր պատուհան, երեք կամարաձև խորան, երկու ավանդատուն, երեք դուռ։ Հայ կաթոլիկ և բողոքական համայնքներն ունեին մեկական եկեղեցի։ Է. մինչև 1915-ը հայ լուսավորչականների և կաթոլիկների հոգևոր թեմերի առաջնորդարանների կենտրոնն էր։ |
|||
շենքը, որը կառուցվել է 962-ին։ է–ի ճարա. |
|||
նշանավոր հուշարձաններից է Ուլու– |
|||
Է. բոլոր ժամանակներում եղել է հայաշատ քաղաք։ XVIII–XX դդ. ուներ մոտ 100 հզ. խառը բնակչություն (թուրքեր, հայեր, հույներ)։ Այն մինչև 1914-ը Արևմտյան Հայաստանի արհեստագործության և տարանցիկ առևտրի նշանավոր կենտրոն էր, առևտրական սերտ կապեր ուներ Կ. Պոլսի, Տրապիզոնի, Թիֆլիսի, Թավրիզի հետ։ Է–ով էր անցնում եվրոպական երկրներից Պարսկաստան տանող առևտրական մայրուղին։ Հայերը գլխավորապես զբաղվում էին արհեստներով և առևտրով։ է–ում հաշվվում էր մոտ 3000 արհեստանոց, խանութ ու կրպակ, որոնց կեսը պատկանում էր հայերին։ Ամեն արհեստ ուներ իր փողոցը, որը կոչվում էր տվյալ արհեստի անունով։ |
|||
ջամի մզկիթը։ Այն կառուցել են հույ– |
|||
ները, որպես դիվանատուն կամ մատե– |
|||
Է–ում զարգանում էր նաև հայ մշակութային կյանքը. XIX դ. և XX դ. սկզբին կային մի քանի վարժարաններ, զանազան բարեգործական ընկերություններ։ Հայոց ամենահին կրթական հաստատությունը Կենտրոնական մայր վարժարանն էր, որը 1811-ին հիմնադրել է Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունին, Ս. Աստվածածին եկեղեցու զավթում։ Վարժարանը նախապես ուներ երկու դասասենյակ, բայց հետագայում վերակառուցվեց և ընդլայնվեց անվանվելով Արծնյան (պատմական Արծնի անունով)։ 1909-ին այդ վարժարանն ուներ 334 աշակերտ։ Նշանավոր էին Սանասարյան (1881), Հռիփսիմյան օրիորդաց (բացվել է 1870-ին, 291 աշակերտուհի), Մսրյան (1889-ին, 104 երկսեռ աշակերտ), Տեր–Ազարյան (1870-ին, 195 երկսեռ աշակերտ), Գավաֆյան (1905-ին, 271 երկսեռ աշակերտ), Աղապալյան (230 երկսեռ աշակերտ) վարժարանները։ Դպրոցներ ունեին նաև հայ կաթոլիկ, բողոքական, ամերիկյան մայրապետների կրոնական համայնքները։ 1909-ին հայկ. դպրոցների աշակերտների թիվը հասնում էր 2630-ի։ XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին Է–ում գործում էին մանկապարտեզներ (Արծնյան, Մսրյան, Տեր-Ազարյան վարժարաններին կից)։ |
|||
նադարան, որը 1178-ին սելջուկ–թուր– |
|||
քերը վերածել են մզկիթի։ Բերդի պա– |
|||
Է. հայ գրչության նշանավոր կենտրոն էր, որտեղ գրվել և ընդօրինակվել են ձեռագրեր։ 1909-ին լույս են տեսել «Փարոս», 1909–14-ին՝ «Հառաջ» շաբաթաթերթերը։ Վարժարանների աշակերտների և թատերասերների ջանքերով տրվել են ներկայացումներ։ Մանասարյան և Արծնյան վարժարաններն ունեին գրադարան–ընթերցարաններ։ XIX–XX դդ. կային կրթական, ուսումնական և բարեգործական ընկերություններ ու միություններ։ 1881–ի մայիսին երիզագործ Խաչատուր Կերեքցյանը է–ում հիմնադրել է |
|||
րիսպների և աշտարակների մեծ մասը |
|||
քանդվել է 1859-ի երկրաշարժի ժամանակ։ |
|||
Պարիսպներն ունեին չորս դուռ՝ Երզնկա– |
|||
յի, Թավրիզի, Ախալցխայի և Վրաց։ Այս |
|||
դռների ու պարիսպների պատերին կային |
|||
հայերեն, հուն, և արաբ, արձանագրու– |
|||
թյուններ։ է–ի հայոց եկեղեցիներից նշա– |
|||
նավոր էր Ս. Աստվածածինը (կառուցվել է |
|||
1840-ին, ավելի հին եկեղեցու տեղում), |
|||
որը կառուցված էր միաքար գլանաձև 20 |
|||
սյուների վրա, ուներ 24 մեծ, 15 փոքր |
|||
կլոր պատուհան, երեք կամարաձև խո– |
|||
րան, երկու ավանդատուն, երեք դուռ։ |
|||
Հայ կաթոլիկ և բողոքական համայնքներն |
|||
ունեին մեկական եկեղեցի։ է. մինչև 1915-ը |
|||
հայ լուսավորչականների և կաթոլիկնե– |
|||
րի հոգևոր թեմերի առաջնորդարանների |
|||
կենտրոնն էր։ |
|||
է. բոլոր ժամանակներում եղել է հա– |
|||
յաշատ քաղաք։ XVIII–XX դդ. ուներ մոտ |
|||
100 հզ. խառը բնակչություն (թուրքեր, |
|||
հայեր, հույներ)։ Այն մինչև 1914-ը Արև– |
|||
մըտյան Հայաստանի արհեստագործու– |
|||
թյան և տարանցիկ առևտրի նշանավոր |
|||
կենտրոն էր, առևտրական սերտ կապեր |
|||
ուներ Կ. Պոլսի, Տրապիզոնի, Թիֆլիսի, |
|||
Թավրիզի հետ։ է–ով էր անցնում եվրոպա– |
|||
կան երկրներից Պարսկաստան տանող |
|||
առևտրական մայրուղին։ Հայերը գլխա– |
|||
վորապես զբաղվում էին արհեստներով |
|||
և առևտրով։ է–ում հաշվվում էր մոտ 3000 |
|||
արհեստանոց, խանութ ու կրպակ, որոնց |
|||
կեսը պատկանում էր հայերին։ Ամեն |
|||
արհեստ ուներ իր փողոցը, որը կոչվում |
|||
էր տվյալ արհեստի անունով։ |
|||
է–ում զարգանում էր նաև հայ մշակու– |
|||
դ. U XX դ. սկզբին |
|||
կային մի քանի վարժարաններ, զանա– |
|||
զան բարեգործական ընկերություններ։ |
|||
Հայոց ամենահին կրթական հաստատու– |
|||
թյունը Կենտրոնական մայր վարժարանն |
|||
էր, որը 1811-ին հիմնադրել է Կարապետ |
|||
արքեպիսկոպոս Բագրատունին, Ս. Աստ– |
|||
վածածին եկեղեցու զավթում։ Վարժարա– |
|||
նը նախապես ուներ երկու դասասենյակ, |
|||
բայց հետագայում վերակառուցվեց և |
|||
ընդլայնվեց անվանվելով Արծնյան (պատ– |
|||
մական Արծնի անունով)։ 1909-ին այդ |
|||
վարժարանն ուներ 334 աշակերտ։ Նշա– |
|||
նավոր էին Սանասարյան (1881), Հռիփ– |
|||
սիմյան օրիորդաց (բացվել է 1870-ին, |
|||
291 աշակերտուհի), Մսրյան (1889-ին, |
|||
104 երկսեռ աշակերտ), Տեր–Ազարյան |
|||
(1870-ին, 195 երկսեռ աշակերտ), Գավաֆ– |
|||
յան (1905-ին, 271 երկսեռ աշակերտ), |
|||
Աղապալյան (230 երկսեռ աշակերտ) վար– |
|||
ժարանները։ Դպրոցներ ունեին նաև հայ |
|||
կաթոլիկ, բողոքական, ամերիկյան մայ– |
|||
րապետների կրոնական համայնքները։ |
|||
1909-ին հայկ. դպրոցների աշակերտների |
|||
թիվը հասնում էր 2630-ի։ XIX դ. վերջին և |
|||
XX դ. սկզբին է–ում գործում էին մանկա– |
|||
պարտեզներ (Արծնյան, Մսրյան, Տեր– |
|||
Ազարյան վարժարաններին կից)։ |
|||
է. հայ գրչության նշանավոր կենտրոն |
|||
էր, որտեղ գրվել և ընդօրինակվել են |
|||
ձեռագրեր։ 1909-ին լույս են տեսել «Փա– |
|||
րոս», 1909–14-ին՝ «Հառաջ» շաբաթա– |
|||
թերթերը։ Վարժարանների աշակերտնե– |
|||
րի և թատերասերների ջանքերով տրվել |
|||
են ներկայացումներ։ Մանասարյան և |
|||
Արծնյան վարժարաններն ունեին գրա– |
|||
դարան–ընթերցարաններ։tXIX–XX դդ. |
|||
կային կրթական, ուսումնական և բարե– |
|||
գործական ընկերություններ ու միություն– |
|||
ներ։ 1881 –ի մայիսին երիզագործ Խաչա– |
|||
տուր Կերեքցյանը է–ում հիմնադրել է |
|||
«Պաշտպան հայրենյաց»-ը։ |
«Պաշտպան հայրենյաց»-ը։ |
||
Հայերի տնտ. և մշակութային գործու– |
|||
Հայերի տնտ. և մշակութային գործունեությունը խաթարվեց թուրք ջարդարարների կազմակերպած 1915-ի բռնագաղթով։ Դեռ 1895–96-ին Է–ում համիդյան կոտորածների զոհ դարձան 752 հայեր։ 1914-ին Է–ի 60 հզ. բնակչից 15 հզ. (2500 ընտանիք) հայեր էին։ Բռնագաղթի ժամանակ հայերը տեղահանվեցին։ Նրանց մեծ մասը դարձավ եղեռնի գոհ։ 1930-ին Է–ում ապրում էր ընդամենը 250 հայ, մեծ մասամբ կանայք։ |
|||
նեությունը խաթարվեց թուրք ջարդարար– |
|||
ների կազմակերպած 1915-ի բռնագաղ– |
|||
թով։ Դեռ 1895–96-ին է–ում համիդյան |
|||
կոտորածների զոհ դարձան 752 հայեր։ |
|||
1914-ին է–ի 60 հզ. բնակչից 15 հզ. (2500 |
|||
ընտանիք) հայեր էին։ Բռնագաղթի ժամա– |
|||
նակ հայերը տեղահանվեցին։ Նրանց մեծ |
|||
մասը դարձավ եղեռնի գոհ։ 1930-ին է–ում |
|||
ապրում էր ընդամենը 250 հայ, մեծ մա– |
|||
սամբ կանայք։ |
|||
Գբկ. Մովսես Խորենացի, Պատ– |
Գբկ. Մովսես Խորենացի, Պատ– |
||
մություն Հայոց, Ե., 1967։ Մ ի ր ա խ ո ր– |
մություն Հայոց, Ե., 1967։ Մ ի ր ա խ ո ր– |