«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/64»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Հաջորդ խմբագրում →

@@ Էջի կարգավիճակ / Էջի կարգավիճակ @@
-Սրբագրված
+Հաստատված
@@ Էջի մարմին (ներառվելու է). / Էջի մարմին (ներառվելու է). @@
@@ Տող 19. / Տող 19. @@
 '''ՍՊԵԿՏՐՈՄԵՏՐ''' (< սպեկտր և ․․․մետր), տես Սպեկտրային սարքեր։
-ՍՊԵԿՏՐՈՍԿՈՊ (< սպեկտր և հուն. σхοπέω – դիտել), տես Սպեկտրային սարքեր։
+ՍՊԵԿՏՐՈՍԿՈՊ (< սպեկտր և հուն. σхοπέω - դիտել), տես Սպեկտրային սարքեր։
 ՍՊԵԿՏՐՈՍԿՈՊԻԱ, ֆիզիկայի բաժին, որն զբաղվում է էլեկտրամագնիսական
-ճառագայթման սպեկտրների ուսումնասիրությամբ։ Սպեկտրոսկոպիայի մեթոդներով հետազոտելով ատոմների, մոլեկուլների և դրանցից կազմված մակրոսկոպիկ համակարգերի էներգիայի մակարդակները, ինչպես նաև քվանտային անցումներն այդ մակարդակների միջև, կարելի է հարուստ ինֆորմացիա ստանալ նյութերի կառուցվածքի և հատկությունների մասին։ Սպեկտրոսկոպիայի կիրառության կարևորագույն բնագավառներն են սպեկտրային վերլուծությունը և աստղաֆիզիկան։ Սպեկտրոսկոպիայի առաջացման սկիզբ կարելի է համարել 1666 թվականը, երբ
+ճառագայթման սպեկտրների ուսումնասիրությամբ։ Սպեկտրոսկոպիայի մեթոդներով հետազոտելով ատոմների, մոլեկուլների և դրանցից կազմված մակրոսկոպիկ համակարգերի էներգիայի մակարդակները, ինչպես նաև քվանտային անցումներն այդ մակարդակների միջև, կարելի է հարուստ ինֆորմացիա ստանալ նյութերի կառուցվածքի և հատկությունների մասին։ Սպեկտրոսկոպիայի կիրառության կարևորագույն բնագավառներն են սպեկտրային վերլուծությունը և աստղաֆիզիկան։ Սպեկտրոսկոպիայի առաջացման սկիզբ կարելի է համարել 1666 թվականը, երբ Ի․ Նյուտոնն առաջինը Արեգակի լույսը տարրալուծեց սպեկտրի։ Սպեկտրոսկոպիայի զարգացման կարևոր փուլերն են եղել XIX դ․ սկզբին արեգակնային սպեկտրում կլանման գծերի (ֆրաունհոֆերյան գծեր) հայտնաբերումն ու հետազոտումը, առաքման և կլանման սպեկտրների միջև կապի հաստատումը (Գ․ Կիրխհոֆ, Ռ․ Բունզեն, 1859) և դրա հիման վրա սպեկտրային վերլուծության առաջացումը։ Հետագայում սպեկտրոսկոպիայում կարևոր դեր է կատարել քվանտային մեխանիկայի և քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծման գործում, որոնք, իրենց հերթին, դարձել են արդի սպեկտրոսկոպիայի տեսական հիմքը։
-Ի․ Նյուտոնն առաջինը Արեգակի լույսը տարրալուծեց սպեկտրի։ Սպեկտրոսկոպիայի զարգացման կարևոր փուլերն են եղել XIX դ․ սկզբին արեգակնային սպեկտրում կլանման գծերի (ֆրաունհոֆերյան գծեր) հայտնաբերումն ու հետազոտումը, առաքման և կլանման սպեկտրների միջև կապի հաստատումը (Գ․ Կիրխհոֆ, Ռ․ Բունզեն, 1859) և դրա հիման վրա սպեկտրային վերլուծության առաջացումը։ Հետագայում սպեկտրոսկոպիայում կարևոր դեր է կատարել քվանտային մեխանիկայի և քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծման գործում, որոնք,
-իրենց հերթին, դարձել են արդի սպեկտրոսկոպիայի տեսական հիմքը։
-Ըստ էլեկտրամագնիսական ալիքների երկարությունների (կամ հաճախականությունների) տիրույթի՝ կարելի է առանձնացնել սպեկտրոսկոպիայի հետևյալ բաժինները, ռադիոսպեկտրոսկոպիա, օպտիկական սպեկտրոսկոպիա (ներառյալ նաև ինֆրակարմիր սպեկտրոսկոպիա), տեսանելի ճառագայթման սպեկտրոսկոպիա և ուլտրամանուշակագույն սպեկտրոսկոպիա, ռենտգենյան սպեկտրոսկոպիա և գամմասպեկտրոսկոպիա։ Հետազոտությունների ուրույն բնագավառներ ընդգրկող միջուկային սպեկտրոսկոպիան և նեյտրոնային
+Ըստ էլեկտրամագնիսական ալիքների երկարությունների (կամ հաճախականությունների) տիրույթի՝ կարելի է առանձնացնել սպեկտրոսկոպիայի հետևյալ բաժինները, ռադիոսպեկտրոսկոպիա, օպտիկական սպեկտրոսկոպիա (ներառյալ նաև ինֆրակարմիր սպեկտրոսկոպիա), տեսանելի ճառագայթման սպեկտրոսկոպիա և ուլտրամանուշակագույն սպեկտրոսկոպիա, ռենտգենյան սպեկտրոսկոպիա և գամմասպեկտրոսկոպիա։ Հետազոտությունների ուրույն բնագավառներ ընդգրկող միջուկային սպեկտրոսկոպիան և նեյտրոնային սպեկտրոսկոպիան միջուկային ֆիզիկայի բաժիններից են։ Սակայն սպեկտրոսկոպիա ասելով հաճախ հասկանում են միայն օպտիկական սպեկտրոսկոպիա։
-սպեկտրոսկոպիան միջուկային ֆիզիկայի բաժիններից են։ Սակայն սպեկտրոսկոպիա ասելով հաճախ հասկանում են միայն օպտիկական սպեկտրոսկոպիա։
-Օպտիկական սպեկտրոսկոպիան ներառնում է հիմնականում ատոմային սպեկտրոսկոպիա, որն ուսումնասիրում է ատոմների սպեկտրները (տես Սպեկտրներ ատոմային), և մոլեկուլային սպեկտրոսկոպիա, որն ուսումնասիրում է մոլեկուլային սպեկտրները։ Օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի մեթոդներով կարելի է լուծել մի շարք կարևոր խնդիրներ՝ որոշել ատոմների էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքը, սպեկտրային գծերի գերնուրբ կառուցվածքով հաշվել միջուկի մոմենտները, իսկ մոլեկուլների սպեկտրային շերտերի ճեղքումով՝ սեփական հաճախականությունները և իներցիայի մոմենտները ևն։ Ատոմային և մոլեկուլային սպեկտրների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է ընձեռում կատարելու նյութի որակական և քանակական վերլուծություն, չափելու որևէ ատոմի կամ մոլեկուլի փոքր խառնուրդները բարդ նյութերում ևն։ Օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի
+Օպտիկական սպեկտրոսկոպիան ներառնում է հիմնականում ատոմային սպեկտրոսկոպիա, որն ուսումնասիրում է ատոմների սպեկտրները (տես Սպեկտրներ ատոմային), և մոլեկուլային սպեկտրոսկոպիա, որն ուսումնասիրում է մոլեկուլային սպեկտրները։ Օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի մեթոդներով կարելի է լուծել մի շարք կարևոր խնդիրներ՝ որոշել ատոմների էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքը, սպեկտրային գծերի գերնուրբ կառուցվածքով հաշվել միջուկի մոմենտները, իսկ մոլեկուլների սպեկտրային շերտերի ճեղքումով՝ սեփական հաճախականությունները և իներցիայի մոմենտները ևն։ Ատոմային և մոլեկուլային սպեկտրների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է ընձեռում կատարելու նյութի որակական և քանակական վերլուծություն, չափելու որևէ ատոմի կամ մոլեկուլի փոքր խառնուրդները բարդ նյութերում ևն։ Օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի մեթոդներով ուսումնասիրվում են նաև նյութերի տարբեր ագրեգատային վիճակները։ Շատ հեղուկների, ամորֆ և բյուրեղային պինդ մարմինների կառուցվածքի մասին արժեքավոր տեղեկություններ են ստացվել կոմբինացիոն ցրման սպեկտրոսկոպիայի օգնությամբ։ Բյուրեղներում էներգիայի մակարդակների (էլեկտրոնային և ֆոնոնային), բյուրեղային ցանցի կառուցվածքի ուսումնասիրման կարևորագույն մեթոդներից է բյուրեղների սպեկտրոսկոպիան։ Աստղագիտության մեջ օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի կիրառումը հնարավորություն է տալիս տեղեկություններ ստանալ երկնային մարմինների բաղադրության մասին։
-մեթոդներով ուսումնասիրվում են նաև նյութերի տարբեր ագրեգատային վիճակները։ Շատ հեղուկների, ամորֆ և բյուրեղային պինդ մարմինների կառուցվածքի մասին արժեքավոր տեղեկություններ են ստացվել կոմբինացիոն ցրման սպեկտրոսկոպիայի օգնությամբ։ Բյուրեղներում էներգիայի մակարդակների (էլեկտրոնային և ֆոնոնային), բյուրեղային ցանցի կառուցվածքի ուսումնասիրման կարևորագույն մեթոդներից է բյուրեղների սպեկտրոսկոպիան։ Աստղագիտության մեջ օպտիկական սպեկտրոսկոպիայի կիրառումը հնարավորություն է տալիս տեղեկություններ ստանալ երկնային մարմինների բաղադրության մասին։
 Լազերների ստեղծումը նշանակալի ազդեցություն է ունեցել սպեկտրոսկոպիայի զարգացման վրա՝ էապես ընդարձակելով նրա հնարավորությունները (լազերային
-սպեկտրոսկոպիա)։ Լազերներն ունեն մեծ հզորություն, ժամանակային և տարածական կոհերենտություն, ինչպես նաև լայն տիրույթում հաճախականության սահուն վերալարք՝ հատկություններ, որոնք նկատելիորեն մեծացնում են սպեկտրոսկոպիայի մեթոդների զգայունությունն ու լուծող ուժը։ Լազերային սպեկտրոմետրերի լուծունակությունը 5–6 կարգով մեծ է Ֆաբրի–Պերոյի լավագույն ինտերֆերոմետրերի լուծունակությունից։ Լազերային ճառագայթման օգնությամբ
+սպեկտրոսկոպիա)։ Լազերներն ունեն մեծ հզորություն, ժամանակային և տարածական կոհերենտություն, ինչպես նաև լայն տիրույթում հաճախականության սահուն վերալարք՝ հատկություններ, որոնք նկատելիորեն մեծացնում են սպեկտրոսկոպիայի մեթոդների զգայունությունն ու լուծող ուժը։ Լազերային սպեկտրոմետրերի լուծունակությունը 5–6 կարգով մեծ է Ֆաբրի–Պերոյի լավագույն ինտերֆերոմետրերի լուծունակությունից։ Լազերային ճառագայթման օգնությամբ հաջողվում է գրանցել նյութի 1 սմ<sup>3</sup>-ում պարունակվող տասնյակ և ավելի քիչ ատոմներ։ Լագերային ճառագայթումը կարելի է կիզակետել շատ փոքր՝ ընդհուպ մինչև λ<sup><small>3</small></sup> կարգի ծավալում և կատարել նյութերի միկրոքանակությունների տեղային վերլուծություն։ Բուռն զարգացում են ապրում գծային և ոչ գծային լազերային սպեկտրոսկոպիայի մի շարք մեթոդներ։
-հաջողվում է գրանցել նյութի 1 սմ<sup>3</sup>-ում պարունակվող տասնյակ և ավելի քիչ ատոմներ։ Լագերային ճառագայթումը կարելի է կիզակետել շատ փոքր՝ ընդհուպ մինչև λ<sup><small>3</small></sup> կարգի ծավալում և կատարել
-նյութերի միկրոքանակությունների տեղային վերլուծություն։ Բուռն զարգացում
-են ապրում գծային և ոչ գծային լազերային սպեկտրոսկոպիայի մի շարք մեթոդներ։
 Գրկ․ Ельяшевич М․ А․, Атомная и молекулярная спектроскопия, М․, 1962: Летохов B․C․, Проблемы лазерной спектроскопии, «Успехи физических наук», 1976,