«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/70»–ի խմբագրումների տարբերություն

→‎Proofread: Հետ է շրջվում 183426 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Safi-iren (քննարկում) մասնակիցը
Պիտակ՝ Հետ շրջել
Էջի կարգավիճակԷջի կարգավիճակ
-
Սրբագրված
+
Հաստատված
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 9. Տող 9.
{{ՀՍՀ հեղ|Գ․ Բադալյան}}
{{ՀՍՀ հեղ|Գ․ Բադալյան}}


'''ՍՊԵՐ''', բերդաքաղաք Սեծ Հայքի ԲարձրՀայք նահանգում, Սպեր գավառի կենտրոնը, Ճորոխ գետի աջ ափին, գեղատեսիլ այգեշատ ձորում։ Սպերը Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։ Այն եղել է Բագրատունիների տիրույթը։ Հակոբ Կարնեցին (XVII դ․) Սպերն անվանում է«պարոնանիստ քաղաք»։ XV դ․ վերջին քառորդին Սպերը զավթել են օսմանյան թուրքերը։ XIX դ․ սկզբին մոտ 900 տուն բնակիչ ունեցող Սպերը, հետագա տասնամյակներին հայերի արտագաղթից հետո, վերածվեց անշուք գյուղաքաղաքի։ XIX դ. 70-ական թթ․ վերջին Սպերում ապրում էր 230 հայ (25 տուն)։ Ունեին եկեղեցի (Ս․ Աստվածածին) և վարժարան (Բագրատունյան)։ XX դ․ սկզբին այնտեղ ապրում էր 40 տուն հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին արհեստներով և այգեգործությամբ։ Շրջակա լեռներում պահպանվել էին բերդի և հայկական եկեղեցու ավերակներ, իսկ Ճորոխի վրա՝ հնագույն մի կամուրջ։ 1915-ին, Մեծ եղեռնի ժամանակ, Սպերի հայերը բռնությամբ տեղահանվել են։ Սեծ մասը զոհվել է գաղթի ճանապարհին։ Սակավաթիվ փրկվածներն ապաստանել են տարբեր երկրներում։ Այժմ Սպերը (Իսփիր) փոքրիկ ավան է Թուրքիայի էրզրումի իլում։

<section begin="Սպեր (բերդաքաղաք)"/>'''ՍՊԵՐ''', բերդաքաղաք Սեծ Հայքի ԲարձրՀայք նահանգում, Սպեր գավառի կենտրոնը, Ճորոխ գետի աջ ափին, գեղատեսիլ այգեշատ ձորում։ Սպերը Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։ Այն եղել է Բագրատունիների տիրույթը։ Հակոբ Կարնեցին (XVII դ․) Սպերն անվանում է«պարոնանիստ քաղաք»։ XV դ․ վերջին քառորդին Սպերը զավթել են օսմանյան թուրքերը։ XIX դ․ սկզբին մոտ 900 տուն բնակիչ ունեցող Սպերը, հետագա տասնամյակներին հայերի արտագաղթից հետո, վերածվեց անշուք գյուղաքաղաքի։ XIX դ. 70-ական թթ․ վերջին Սպերում ապրում էր 230 հայ (25 տուն)։ Ունեին եկեղեցի (Ս․ Աստվածածին) և վարժարան (Բագրատունյան)։ XX դ․ սկզբին այնտեղ ապրում էր 40 տուն հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին արհեստներով և այգեգործությամբ։ Շրջակա լեռներում պահպանվել էին բերդի և հայկական եկեղեցու ավերակներ, իսկ Ճորոխի վրա՝ հնագույն մի կամուրջ։ 1915-ին, Մեծ եղեռնի ժամանակ, Սպերի հայերը բռնությամբ տեղահանվել են։ Սեծ մասը զոհվել է գաղթի ճանապարհին։ Սակավաթիվ փրկվածներն ապաստանել են տարբեր երկրներում։ Այժմ Սպերը (Իսփիր) փոքրիկ ավան է Թուրքիայի էրզրումի իլում։


''Գրկ''․ Թուրքական աղբյուրները Հայաստանի, հայերի և Անդրկովկասի մյուս ժողովուրդների մասին, հ․ 2, Ե․, 1964։ Ինճիճյան Ղ․, Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի, հ․ 1, Ասիա, հ․ 1, Վնտ․, 1806։ Ալիշան Ղ․, Տեղագիր Հայոց Մեծաց, Վնտ․, 1855։
''Գրկ''․ Թուրքական աղբյուրները Հայաստանի, հայերի և Անդրկովկասի մյուս ժողովուրդների մասին, հ․ 2, Ե․, 1964։ Ինճիճյան Ղ․, Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի, հ․ 1, Ասիա, հ․ 1, Վնտ․, 1806։ Ալիշան Ղ․, Տեղագիր Հայոց Մեծաց, Վնտ․, 1855։
Տող 16. Տող 15.
{{ՀՍՀ հեղ|Գ․ Բադալյան}}
{{ՀՍՀ հեղ|Գ․ Բադալյան}}


'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Ալեքսեյ Դմիտրևիչ (1888-1961), սովետական ախտաբան-ֆիզիոլոգ։ ՍՍՀՄ ԳԱ (1939) և ՍՍՀՄ ԲԳԱ (1944) ակադեմիկոս։ ՍՄԿԿ անդամ 1943-ից։ 1911-ին ավարտել է Կազանի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը։ 1920-ից եղել է Իրկուտսկի համալսարանի օպերատիվ վիրաբուժության և տեղագրական անատոմիայի ամբիոնի պրոֆ․, 1923–28-ին՝ Ի․ Պ․ Պավլովի ասիստենտը, միաժամանակ կազմակերպել (1926) ու ղեկավարել է Լենինգրադի վիրաբուժական նյարդախտաբանության ինստ–ի փորձառական բաժինը։ 1928–34-ին Լենինգրադի փորձառական բժշկության ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի, 1934-ից՝ Մոսկվայի փորձառական բժշկության համամիութենական ինստ–ի ընդհանուր ախտաբանության բաժինների վարիչ։ 1945-ից՝ ՍՍՀՄ ԲԳԱ ընդհանուր և փորձառական ախտաբանության ինստ–ի դիրեկտոր, 1954-ից (ինստ–ի վերակառուցումից հետո)՝ ընդհանուր ախտաբանության բաժնի վարիչ։ Սպերանսկին ներվիզմի հետնորդներից է։ Հիմնականում հետազոտել է նյարդային համակարգի դերը ախտաբանական տարբեր պրոցեսների առաջացման, զարգացման մեխանիզմների, ընթացքի ու ելքի, ինչպես նաև օրգանիզմի խանգարված ֆունկցիաների փոխհատուցման և առաջացման հարցերում։ ՍՍՀՄ Պետ․ (1943) և ՍՍՀՄ ԳԱ Ի․ Պավլովի անվ․ մրցանակներ (1937)։ Պարգեատրվել է Լենինի 2 և 2 այլ շքանշաններով։

<section end="Սպեր (բերդաքաղաք)"/>
<section begin="Սպերանսկի Ալեքսեյ"/>'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Ալեքսեյ Դմիտրևիչ (1888-1961), սովետական ախտաբան-ֆիզիոլոգ։ ՍՍՀՄ ԳԱ (1939) և ՍՍՀՄ ԲԳԱ (1944) ակադեմիկոս։ ՍՄԿԿ անդամ 1943-ից։ 1911-ին ավարտել է Կազանի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը։ 1920-ից եղել է Իրկուտսկի համալսարանի օպերատիվ վիրաբուժության և տեղագրական անատոմիայի ամբիոնի պրոֆ․, 1923–28-ին՝ Ի․ Պ․ Պավլովի ասիստենտը, միաժամանակ կազմակերպել (1926) ու ղեկավարել է Լենինգրադի վիրաբուժական նյարդախտաբանության ինստ–ի փորձառական բաժինը։ 1928–34-ին Լենինգրադի փորձառական բժշկության ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի, 1934-ից՝ Մոսկվայի փորձառական բժշկության համամիութենական ինստ–ի ընդհանուր ախտաբանության բաժինների վարիչ։ 1945-ից՝ ՍՍՀՄ ԲԳԱ ընդհանուր և փորձառական ախտաբանության ինստ–ի դիրեկտոր, 1954-ից (ինստ–ի վերակառուցումից հետո)՝ ընդհանուր ախտաբանության բաժնի վարիչ։ Սպերանսկին ներվիզմի հետնորդներից է։ Հիմնականում հետազոտել է նյարդային համակարգի դերը ախտաբանական տարբեր պրոցեսների առաջացման, զարգացման մեխանիզմների, ընթացքի ու ելքի, ինչպես նաև օրգանիզմի խանգարված ֆունկցիաների փոխհատուցման և առաջացման հարցերում։ ՍՍՀՄ Պետ․ (1943) և ՍՍՀՄ ԳԱ Ի․ Պավլովի անվ․ մրցանակներ (1937)։ Պարգեատրվել է Լենինի 2 և 2 այլ շքանշաններով։


Երկ․ Нервная система в патологии, М․–Л․, 1930: Избр․ труды, М․, 1955․
Երկ․ Нервная система в патологии, М․–Л․, 1930: Избр․ труды, М․, 1955․


'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Գեորգի Նեստորովիչ (1873–1969), սովետական մանկաբույժ,

մայրության և մանկության պահպանության համակարգի ստեղծման կազմակերպիչներից, ՍՍՀՄ ԳԱ թղթակից անդամ (1943) և ՍՍՀՄ ԲԳԱ (1944) ակադեմիկոս, սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1957)։ 1898-ին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը։ Ն․ Ֆ․ Ֆիլատովի աշակերտը։ 1912-ին Մոսկվայում հիմնել է կրծքի երեխաների առաջին տունը՝ բուժարանով, լաբորատորիայով, կոնսուլտացիայով, կաթնախոհանոցով և մանկամսուրներով։ 1922-ից՝ մայրության և մանկության պահպանության ինստ–ի (այժմ՝ ՍՍՀՄ ԲԳԱ մանկաբուժության ինստ․) դիրեկտոր։ 1931–62-ին՝ բժիշկների կատարելագործման կենտրոնական ինստ–ի մանկաբուժության ամբիոնի վարիչ։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են նախա– և ետծննդյան կանխարգելման, վաղ մանկական տարիքի երեխաների ֆիզիոլոգիայի և ախտաբանության, կերակրման, խնամքի, կոփման և դաստիարակության հարցերին։ Եղել է մանկաբույժների համամիութենական ընկերության նախագահ (1938–62), «Պեդիատրիա» («Педиатрия») ամսագրի խմբագիր (1972-ից ամսագիրը կոչվում է Սպերանսկու անվամբ)։ Չեխոսլովակիայի Յա․Պուրկինյեի անվ․ բժշկ․ ընկերության, Բուլղարիայի և Լեհաստանի մանկաբույժների ընկերության պատվավոր անդամ։
<section end="Սպերանսկի Ալեքսեյ"/>
<section begin="Սպերանսկի Գեորգի"/>'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Գեորգի Նեստորովիչ (1873–1969), սովետական մանկաբույժ,
մայրության և մանկության պահպանության համակարգի ստեղծման կազմակերպիչներից, ՍՍՀՄ ԳԱ թղթակից անդամ (1943) և ՍՍՀՄ ԲԳԱ (1944) ակադեմիկոս, սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1957)։ 1898-ին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը։ Ն․ Ֆ․ Ֆիլատովի աշակերտը։ 1912-ին Մոսկվայում հիմնել է կրծքի երեխաների առաջին տունը՝ բուժարանով, լաբորատորիայով, կոնսուլտացիայով, կաթնախոհանոցով և մանկամսուրներով։ 1922-ից՝ մայրության և մանկության պահպանության ինստ–ի (այժմ՝ ՍՍՀՄ ԲԳԱ մանկաբուժության ինստ․) դիրեկտոր։ 1931–62-ին՝ բժիշկների կատարելագործման կենտրոնական ինստ–ի մանկաբուժության ամբիոնի վարիչ։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են նախա– և ետծննդյան կանխարգելման, վաղ մանկական տարիքի երեխաների ֆիզիոլոգիայի և ախտաբանության, կերակրման, խնամքի, կոփման և դաստիարակության հարցերին։ Եղել է մանկաբույժների համամիութենական ընկերության նախագահ (1938–62), «Պեդիատրիա» («Педиатрия») ամսագրի խմբագիր (1972-ից ամսագիրը կոչվում է Սպերանսկու
անվամբ)։ Չեխոսլովակիայի Յա․Պուրկինյեի անվ․ բժշկ․ ընկերության, Բուլղարիայի և Լեհաստանի մանկաբույժների ընկերության պատվավոր անդամ։


Պարգևատրվել է Լենինի 4 և 2 այլ շքանշաններով։
Պարգևատրվել է Լենինի 4 և 2 այլ շքանշաններով։
Տող 32. Տող 26.
Երկ․ Питание здорового и больного ребёнка, М․, 1958 (համահեղինակ)։ Азбука матери, 15 изд․, Киев, 1948: Мать и дитя, М․, 1960 (համահեղինակ՝ Б․ А․ Архангельский)․
Երկ․ Питание здорового и больного ребёнка, М․, 1958 (համահեղինակ)։ Азбука матери, 15 изд․, Киев, 1948: Мать и дитя, М․, 1960 (համահեղինակ՝ Б․ А․ Архангельский)․


'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Միխայիլ Միխայլովիչ (1772–1839), ռուս պետական գործիչ, կոմս (1839)։ 1803–07-ին՝ ներքին գործերի մինիստրության դեպարտամենտի դիրեկտոր։ 1807-ից՝ Ալեքսանդր I կայսրի մերձավորագույն խորհրդականը, պետական բարեփոխումների հեղինակ, Պետական խորհրդի ստեղծման (1810) նախաձեռնողը։ Ալեքսանդր I-ի հանձնարարությամբ
<section end="Սպերանսկի Գեորգի"/>
<section begin="Սպերանսկի Միխայիլ"/>'''ՍՊԵՐԱՆՍԿԻ''' Միխայիլ Միխայլովիչ (1772–1839), ռուս պետական գործիչ, կոմս (1839)։ 1803–07-ին՝ ներքին գործերի մինիստրության դեպարտամենտի դիրեկտոր։ 1807-ից՝ Ալեքսանդր I կայսրի մերձավորագույն խորհրդականը, պետական բարեփոխումների հեղինակ, Պետական խորհրդի ստեղծման (1810) նախաձեռնողը։ Ալեքսանդր I-ի հանձնարարությամբ
<section end="Սպերանսկի Միխայիլ"/>