«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/116»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Հաջորդ խմբագրում →

@@ Էջի մարմին (ներառվելու է). / Էջի մարմին (ներառվելու է). @@
@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 Օրգանական Ա. նույնպես պայթուցիկ են։
-<section begin="Ազիզբեկյաններ"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՅԱՆՆԵՐ''', {{լայն|Ազիբեկենք}} (Ազիզբեկ Ա իշխանի անունով), իշխանական տոհմ ուշ միջնադարյան Հայաստանում։ Ա֊ի տիրույթները տարածվում էին Արայի լեռան հարավ֊արևմտյան մատույցներում, կենտրոնն էր [https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_3.djvu/509 ''Եղվարդը'']։ XIV դ. վասալական կախման մեջ էին [https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_3.djvu/676 ''Զաքարյաններից'']։ Ա֊ի մասին մեզ հասած առաջին գրավոր փաստաթուղթը Ներսես գրչի՝ Եղվարդում գրած մի հիշատակարանն է (1318), որի համաձայն, Ա֊ի նշանավոր ներկայացուցիչ Ազիզբեկ Ա վերաշինել է թշնամիների ավերած Եղվարդը և իշխել այնտեղ՝ ծառայելով Շահնշահ Զաքարյանին։ Ազիզբեկ Ա Քասաղ գետից ջրանցք է բացել, կառուցել Եղվարդի Ա. Հակոբ եկեղեցին։ XIV դ. Ա֊ի տոհմի հայտնի գործիչներից էր Արարատյան թեմի արքեպիսկոպոս Մանվելը։ XIV–XV դդ. Եղվարդում Ա-ի հովանավորությամբ ծաղկում է կրթական գործը։ 1394–1404-ին հայ մանկավարժ Սիմեոն Այրիվանեցու ջանքերով կազմվել են արժեքավոր տեղեկություններ պարունակող ձեռագիր հիշատակարաններ։ XV դ. երկրորդ կեսից Ա-ի հոգևոր և աշխարհիկ իշխանությունը կենտրոնացված էր Եղվարդի արքեպիսկոպոս Մանվել III ձեռքում։ Ա-ի 1491–1667-ի գործունեության մասին հիշատակություն չկա։ 1667-ին Բջնիում Ա. նորոգել են Ազիզբեկ Ա-ի և նրա տիկնոջ՝ Վախախի ավետարանը։
+<section begin="Ազիզբեկյաններ"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՅԱՆՆԵՐ''', {{լայն|Ազիբեկենք}} (Ազիզբեկ Ա իշխանի անունով), իշխանական տոհմ ուշ միջնադարյան Հայաստանում։ Ա֊ի տիրույթները տարածվում էին Արայի լեռան հարավ֊արևմտյան մատույցներում, կենտրոնն էր ''Եղվարդը''։ XIV դ. վասալական կախման մեջ էին ''Զաքարյաններից'': Ա֊ի մասին մեզ հասած առաջին գրավոր փաստաթուղթը Ներսես գրչի՝ Եղվարդում գրած մի հիշատակարանն է (1318), որի համաձայն, Ա֊ի նշանավոր ներկայացուցիչ Ազիզբեկ Ա վերաշինել է թշնամիների ավերած Եղվարդը և իշխել այնտեղ՝ ծառայելով Շահնշահ Զաքարյանին։ Ազիզբեկ Ա Քասաղ գետից ջրանցք է բացել, կառուցել Եղվարդի Ա. Հակոբ եկեղեցին։ XIV դ. Ա֊ի տոհմի հայտնի գործիչներից էր Արարատյան թեմի արքեպիսկոպոս Մանվելը։ XIV–XV դդ. Եղվարդում Ա-ի հովանավորությամբ ծաղկում է կրթական գործը։ 1394–1404-ին հայ մանկավարժ Սիմեոն Այրիվանեցու ջանքերով կազմվել են արժեքավոր տեղեկություններ պարունակող ձեռագիր հիշատակարաններ։ XV դ. երկրորդ կեսից Ա-ի հոգևոր և աշխարհիկ իշխանությունը կենտրոնացված էր Եղվարդի արքեպիսկոպոս Մանվել III ձեռքում։ Ա-ի 1491–1667-ի գործունեության մասին հիշատակություն չկա։ 1667-ին Բջնիում Ա. նորոգել են Ազիզբեկ Ա-ի և նրա տիկնոջ՝ Վախախի ավետարանը։
 ''Գրկ''. {{լայն|Հովսեփյան}} Գ., Ազիբեկենք և նրանց շինարարական գործը, «Բանբեր Հայաստանի գիտական ինստ֊ի», գիրք 1–2, 1921–22։
@@ Տող 7. / Տող 7. @@
 <section end="Ազիզբեկյաններ"/>
-<section begin="Ազիզբեկով Մեշադի Ազիմբեկ օղլի"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՈՎ''' Մեշադի Ազիմբեկ օղլի (1876–1918), Անդրկովկասում հեղափոխական շարժման գործիչ, ադրբեջանցի առաջին մարքսիստներից։ ՍՄԿԿ անդամ 1898-ից։ Ծնվել է հունվարի 6-ին, Բաքվում, որմնադիր բանվորի ընտանիքում։ Ավարտել է Բաքվի ռեալական ուսումնարանը և Պետերբուրգի տեխնոլոգիական ինստիտուտը (1908)։ Իբրև հեղափոխական Ա. առաջին մարտական մկրտությունն ստացել է 1897-ին, Պետերբուրգում՝ գլխավորելով «տեխնոլոգիականների» ելույթը բողոքի ցույցի ժամանակ, որը ծագել էր ձերբակալված ուսանողուհու ինքնասպանության պատճառով։ Ցույցի մի խումբ կազմակերպիչների հետ Ա. ձերբակալվել և նետվել է «Կրեստի» բանտը։ Հետագայում, լինելով IV կուրսի ուսանող, Ա. կրկին բանտ է նետվել հեղափոխական գործունեության համար։ Ակտիվորեն մասնակցել է 1905–07-ի հեղափոխությանը։ [https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_6.djvu/640 ''«Հումմեթ»''] ս֊դ. խմբի ղեկավարներից մեկն էր։ 1906-ին Բաքվում կազմակերպել է «Ազատության դրոշ» բանվորական մարտական ջոկատը և պայքարել ազգամիջյան կոտորածներ հրահրելու ցարական կառավարության քաղաքականության դեմ։ Ռեակցիայի տարիներին Ա. մեծ դեր է խաղացել Ադրբեջանի բանվորների և մտավորականության առաջադեմ մասի մարքսիստական դաստիարակության գործում։ 1910-ին ընտրվել է Բաքվի քաղաքային դումայի անդամ, պաշտպանել աշխատավորների շահերը։ Լինելով «Նիջաթ» («Ազատագրում») կուլտուր֊լուսավորչական ընկերության նախագահի տեղակալ՝ Ա. հեղափոխական անլեգալ աշխատանքը հմտորեն զուգակցել է լեգալ գործունեության հետ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ակտիվորեն պայքարել է իմպերիալիստական պատերազմը քաղաքացիականի վերածելու լենինյան լոզունգի կենսագործման համար։ 1915-ին ընտրվելով «Գաղթականների օգնության կոմիտեի» նախագահի տեղակալ՝ զբաղվել է թուրքական բարբարոսներից հալածված և տարբեր վայրերից Բաքու գաղթած հայ բնակչությանը օգնելու հարցով։ 1917–18-ին Ս. Շահումյանի, Ա. Ջափարիձեի, Ի. Ֆիոլետովի և ականավոր մյուս բոլշևիկների հետ միասին գլխավորել է Ադրբեջանում և ամբողջ Անդրկովկասում սովետական իշխանություն հաստատելու համար մղված պայքարը։ 1917-ին ընտրվել է Բաքվի բանվորների դեպուտատների սովետի անդամ։ 1918-ի մարտին մասնակցել է սովետական իշխանության դեմ ուղղված մուսավաթական խռովության ջախջախմանը և [https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_2.djvu/343 ''Բաքվի կոմունայի''] հաստատմանը։ Բաքվի ժողկոմսովետում Ա. նահանգական կոմիսար էր և ներքին գործերի ժողկոմի տեղակալ։ 1918-ի մայիսից Ա. միաժամանակ վարել է Բաքվի գավառի գյուղացիների դեպուտատների սովետի գործկոմի նախագահի պաշտոնը։ Մասնակցել է թուրք֊գերմանական զավթիչների դեմ Բաքվի պաշտպանության կազմակերպմանը։ Բաքվում սովետական իշխանության ժամանակավոր անկումից հետո (1918-ի հուլիսի 31) Բաքվի 26 կոմիսարների թվում Ա. ձերբակալվել և անգլիական զավթիչների ու նրանց գործակալների ձեռքով 1918-ի սեպտ. 20-ին գնդակահարվել է Ախչա֊Կումայի ավազուտներում։ Ա֊ի անունով են կոչվում քաղաքային շրջան՝ Բաքվում, գյուղական շրջան, շրջկենտրոն և գյուղ՝ Հայկական ՍՍՀ֊ում։ Երևանում Ա֊ի անունը կրող հրապարակում դրված է նրա կիսանդրին։
+<section begin="Ազիզբեկով Մեշադի Ազիմբեկ օղլի"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՈՎ''' Մեշադի Ազիմբեկ օղլի (1876–1918), Անդրկովկասում հեղափոխական շարժման գործիչ, ադրբեջանցի առաջին մարքսիստներից։ ՍՄԿԿ անդամ 1898-ից։ Ծնվել է հունվարի 6-ին, Բաքվում, որմնադիր բանվորի ընտանիքում։ Ավարտել է Բաքվի ռեալական ուսումնարանը և Պետերբուրգի տեխնոլոգիական ինստիտուտը (1908)։ Իբրև հեղափոխական Ա. առաջին մարտական մկրտությունն ստացել է 1897-ին, Պետերբուրգում՝ գլխավորելով «տեխնոլոգիականների» ելույթը բողոքի ցույցի ժամանակ, որը ծագել էր ձերբակալված ուսանողուհու ինքնասպանության պատճառով։ Ցույցի մի խումբ կազմակերպիչների հետ Ա. ձերբակալվել և նետվել է «Կրեստի» բանտը։ Հետագայում, լինելով IV կուրսի ուսանող, Ա. կրկին բանտ է նետվել հեղափոխական գործունեության համար։ Ակտիվորեն մասնակցել է 1905–07-ի հեղափոխությանը։ «''Հումմեթ''» ս֊դ. խմբի ղեկավարներից մեկն էր։ 1906-ին Բաքվում կազմակերպել է «Ազատության դրոշ» բանվորական մարտական ջոկատը և պայքարել ազգամիջյան կոտորածներ հրահրելու ցարական կառավարության քաղաքականության դեմ։ Ռեակցիայի տարիներին Ա. մեծ դեր է խաղացել Ադրբեջանի բանվորների և մտավորականության առաջադեմ մասի մարքսիստական դաստիարակության գործում։ 1910-ին ընտրվել է Բաքվի քաղաքային դումայի անդամ, պաշտպանել աշխատավորների շահերը։ Լինելով «Նիջաթ» («Ազատագրում») կուլտուր֊լուսավորչական ընկերության նախագահի տեղակալ՝ Ա. հեղափոխական անլեգալ աշխատանքը հմտորեն զուգակցել է լեգալ գործունեության հետ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ակտիվորեն պայքարել է իմպերիալիստական պատերազմը քաղաքացիականի վերածելու լենինյան լոզունգի կենսագործման համար։ 1915-ին ընտրվելով «Գաղթականների օգնության կոմիտեի» նախագահի տեղակալ՝ զբաղվել է թուրքական բարբարոսներից հալածված և տարբեր վայրերից Բաքու գաղթած հայ բնակչությանը օգնելու հարցով։ 1917–18-ին Ս. Շահումյանի, Ա. Ջափարիձեի, Ի. Ֆիոլետովի և ականավոր մյուս բոլշևիկների հետ միասին գլխավորել է Ադրբեջանում և ամբողջ Անդրկովկասում սովետական իշխանություն հաստատելու համար մղված պայքարը։ 1917-ին ընտրվել է Բաքվի բանվորների դեպուտատների սովետի անդամ։ 1918-ի մարտին մասնակցել է սովետական իշխանության դեմ ուղղված մուսավաթական խռովության ջախջախմանը և ''Բաքվի կոմունայի'' հաստատմանը։ Բաքվի ժողկոմսովետում Ա. նահանգական կոմիսար էր և ներքին գործերի ժողկոմի տեղակալ։ 1918-ի մայիսից Ա. միաժամանակ վարել է Բաքվի գավառի գյուղացիների դեպուտատների սովետի գործկոմի նախագահի պաշտոնը։ Մասնակցել է թուրք֊գերմանական զավթիչների դեմ Բաքվի պաշտպանության կազմակերպմանը։ Բաքվում սովետական իշխանության ժամանակավոր անկումից հետո (1918-ի հուլիսի 31) Բաքվի 26 կոմիսարների թվում Ա. ձերբակալվել և անգլիական զավթիչների ու նրանց գործակալների ձեռքով 1918-ի սեպտ. 20-ին գնդակահարվել է Ախչա֊Կումայի ավազուտներում։ Ա֊ի անունով են կոչվում քաղաքային շրջան՝ Բաքվում, գյուղական շրջան, շրջկենտրոն և գյուղ՝ Հայկական ՍՍՀ֊ում։ Երևանում Ա֊ի անունը կրող հրապարակում դրված է նրա կիսանդրին։
 ''Գրկ'' {{լայն|Բուրջալով}} Է., Բաքվի քսանվեց կոմիսարները, Ե., 1939։ {{լայն|Կազիև}} Մ., Մեշադի Ազիզբեկովի կյանքն ու ռևոլյուցիոն գործունեությունը, Ե., 1958; {{լայն|Азизбекова}} П. А., Мешади Азизбеков (1876—1918), Баку, 1966; {{լայն|Гарибджанян}} Г. Б., В. И. Ленин и большевики Закавказья, М., 1971.
@@ Տող 19. / Տող 19. @@
 <section end="Ազիզբեկով (ն. Ղարաչանթա)"/>
-<section begin="Ազիզբեկովի շրջան"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՈՎԻ ՇՐՋԱՆ''', վարչական շրջան Հայկական ՍՍՀ հարավ֊արևելքում։ Կազմվել է 1931-ի հոկտեմբերի 15-ին։ 1951–1956-ին ընդգրկում էր նաև Միկոյանի (այժմ՝ Եղեգնաձորի) շրջանը։ Տարածությունը 1173,8 ''կմ²'' է։ Կենտրոնը՝ Ազիզբեկով։
+<section begin="Ազիզբեկովի շրջան"/>'''ԱԶԻԶԲԵԿՈՎԻ ՇՐՋԱՆ''', վարչական շրջան Հայկական ՍՍՀ հարավ֊արևելքում։ Կազմվել է 1931-ի հոկտեմբերի 15-ին։ 1951–1956-ին ընդգրկում էր նաև Միկոյանի (այժմ՝ Եղեգնաձորի) շրջանը։ Տարածությունը 1173,8 ''կմ''<sup>2</sup> է։ Կենտրոնը՝ Ազիզբեկով։
-'''Բնական պայմանները։''' Ա. շ. գտնվում է Արփա գետի վերին հոսանքի ավազանում։ Մակերևույթը լեռնոտ է։ Հս֊արմ֊ում բարձրանում է Թեքսարի լշ֊ն, արմ֊ում՝ Վայոցսար հանգած հրաբուխը (2581 ''մ''), արլ֊ում ձգվում է Զանգեզուրի լշ֊ն, իսկ հվ֊ում՝ Վայքի լշ֊ն (Գոգի լ., 3120 ''մ'')։ Որոտանի լեռնանցքով (2344 ''մ'') Ա.շ. կապված է Զանգեզուրի հետ։ Տերիտորիայի ամենացածր կետը 1200 ''մ'' է (Արփայի հովտում), ամենաբարձրը՝ 3522 ''մ'' (Վարդենիս լ.)։ Ա. շ֊ի տերիտորիայի մի մասը ծածկված է լավային հոսքերով, որոնց վրա տեղ֊տեղ տարածված են քարակարկառներ։ Լավային արտավիժումներից առաջացել են բարձրադիր սարավանդներ, որոնցից մեկի վրա էլ գտնվում է [https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_9.djvu/509 ''Ջերմուկ''] առողջարանը։ Ցածրադիր գոտուն բնորոշ են նաև վատահողերը (բեդլենդներ)։ Կլիման ըստ բարձրության փոխվում է չափավոր տաքից մինչև ձյունամերձը։ Օդի տարեկան միջին ջերմաստիճանը տատանվում է<section end="Ազիզբեկովի շրջան"/>
+'''Բնական պայմանները։''' Ա. շ. գտնվում է Արփա գետի վերին հոսանքի ավազանում։ Մակերևույթը լեռնոտ է։ Հս֊արմ֊ում բարձրանում է Թեքսարի լշ֊ն, արմ֊ում՝ Վայոցսար հանգած հրաբուխը (2581 ''մ''), արլ֊ում ձգվում է Զանգեզուրի լշ֊ն, իսկ հվ֊ում՝ Վայքի լշ֊ն (Գոգի լ., 3120 ''մ'')։ Որոտանի լեռնանցքով (2344 ''մ'') Ա.շ. կապված է Զանգեզուրի հետ։ Տերիտորիայի ամենացածր կետը 1200 ''մ'' է (Արփայի հովտում), ամենաբարձրը՝ 3522 ''մ'' (Վարդենիս լ.)։ Ա. շ֊ի տերիտորիայի մի մասը ծածկված է լավային հոսքերով, որոնց վրա տեղ֊տեղ տարածված են քարակարկառներ։ Լավային արտավիժումներից առաջացել են բարձրադիր սարավանդներ, որոնցից մեկի վրա էլ գտնվում է Ջերմուկ առողջարանը։ Ցածրադիր գոտուն բնորոշ են նաև վատահողերը (բեդլենդներ)։ Կլիման ըստ բարձրության փոխվում է չափավոր տաքից մինչև ձյունամերձը։ Օդի տարեկան միջին ջերմաստիճանը տատանվում է<section end="Ազիզբեկովի շրջան"/>