«Էջ:Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան 2002.djvu/154»–ի խմբագրումների տարբերություն
Տեքստերի ավտոմատիկ ներմուծում |
|||
Էջի կարգավիճակ | Էջի կարգավիճակ | ||
- | + | Սրբագրված | |
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
|
|||
ԱՐՇԱՐՈՒՆՅԱՑ գործում, ձգտել է կասեցնել դավանափոխությունն արևմտահայության մեջ, ջատագովել դավան․ հանդուրժողության սկզբունքները, հայ հարանվանությունների համագործակցությունը լուսավորության և մշակույթի բնագավառներում։ Մխիթարյանների հանդեպ ցուցաբերել է լայնախոհ վերաբերմունք, ակնածանքով մոտեցել նրանց գիտ․ ու մշակութ․ գործունեությանը և միայն եզակի դեպքերում (1840–50-ական թթ․) հակադրվել նրանց՝ դավան․ խնդիրների առիթով։ |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | ԱՐՇԱՐՈՒՆՅԱՑ ԴՊՐՈՑՆԵՐ, գործել են V–XIV դդ․, Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Արշարունիք գավառում։ Մեզ հայտնի գրչության հնագույն խոշոր դպրոցներ են եղել Մայրաձոր անապատն ու Սանդղկավանքը։ Հիմնադրվել են V դ․, Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Ա Պարթևի աշակերտներ Թաթուլի ու Վարոսի ջանքերով։ Բուռն ծաղկում են ապրել VI դ․։ Այնտեղ ընդգրկված էին 36 ընտիր գրչագրեր։ Ուսուցանել են գրչության արվեստ, աստվածաբանություն և փիլ․։ Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի՝ Արշարունյաց դպրոցը VII դ․ համարվել է <<վարդապետարան հայոց․․․>>։ Արշարունյաց իշխաններից բացի դպրոցը հովանավորել են Բագրատունիները և Կամսարականները։ Վահան Կամսարականի խնդրանքով <<քաջ փիլիսոփա և նախընտիր վարդապետ>> հռչակված Գրիգորիս Արշարունին VIII դ․ սկզբին շարադրել է <<Մեկնութիւն ընթերցուածոց>> աշխատությունը։ X դ․ վերջին Կարսի Աբաս թագավորը (984–1029) Արշարունյաց գավառում է կառուցել վանք՝ կից կառույցներով և համալրել կրոնավորներով։ Նույն դարում աչքի է ընկել Վարդկավանքի դպրոցը, վարդապետարանը վերաշինող՝ առաջնորդ Վարդիկի անունով։ Հաճախադեպ արշավանքները կործանել են մշակութ․ կենտրոնները, սակայն դրանցից ոչ հեռու ծաղկել են այլ կենտրոններ։ X դ․ Կաղզվանի մոտ հիմնադըրվել է Կամրջաձորի դպրոցը, որն ունեցել է մոտ 300 միաբան ու սան։ Նշանավոր էին Սամվել Կամրջաձորեցին, նրա աշակերտներ Ստեփանոս Ասողիկը և Գևորգ Թառիճեցին (Ուռճեցին), որոնք հռչակվել են որպես աստվածաբաններ և երաժիշտներ։ XI դ․ զարգացում են ապրել Մայրաձորի կամ Կանչնուտի և Սանդղկավանքի գրչության դպրոցները։ Ա․ դ-ից մեզ են հասել <<Մողնու>>, <<Սանդղկավանքի>> և <<Բեկյունց>> Ավետարանները, որոնց նկարազարդումները (գրիչ և ծաղկող՝ Հովհաննես Սանդղկավանեցի) հայ մանրանկարչության արժեքավոր գործերից են։ XIV դ․ հայտնի էին Հանկյունաց վանքի, Կաղզվանի և գրչության այլ դպրոցներ։ |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | X դ․ սկզբին Ա․ Ս․ Թ․ վ․ առաջին անգամ հիշատակել է պատմիչ Թովմա Արծրունին, ապա՝ XI դ․ պատմիչ Սամուել Անեցին։ 1231-ին վանքն ավերել են մոնղոլները, 1247-ին Ա․ Ս․Թ․ վ-ի գավիթը նորոգել է Հովսեփ վարդապետը։ Կիլիկիայի Հայոց Լևոն Գ թագավորը մոնղոլ Արղուն խանի հետ բանակցելու մեկնելիս այցելել է Ա․ Ս․ Թ․ վ․։ 1319-ին երկրաշարժից ավերվել է վանքի համալիրը, և 75 միաբան զոհվել է։ |
||
⚫ | 1319–29-ին Ա․ Ս․ Թ․ վ-ի վանահայր Զաքարիա եպիսկոպոսը վերակառուցել է վանքի եկեղեցին՝ գմբեթավոր դահլիճի հորինվածքով։ Գմբեթի 12-նիստանի թմբուկը շարված է սև և դեղին սրբատաշ քարերի համադրումով, բազմագունություն է օգտագործված նաև լուսամուտների զարդաքանդակ շրջանակներում։ 1340-ին Մեսրոպ վարդապետը (կաթողիկոս Մեսրոպ Ա Արտազեցի) Ա․ Ս․ Թ․ վ-ում ճեմարան է բացել։ |
||
⚫ | |||
⚫ | XIV–XVI դդ․ Ա․ Ս․ Թ․ վ․ բարգավաճել է, ունեցել գրչատուն։ 1650-ին վանահայր Մկրտիչ եպիսկոպոսը նորոգել է վանքի եկեղեցին, Ս․ Սանդուխտի մատուռը և կառուցել ժամատուն։ 1684-ին վանահայր Իսահակ Մաքվեցին կառուցել է վանքի պարիսպները։ 1696-ին երկրաշարժից ավերվել են Ա․ Ս․ Թ․ վ-ի բնակելի ու տնտ․ շինությունները և պարիսպները։ 1810-ին վանահայր Սիմեոն Բզնունին պարսից փոխարքա Աբբաս Միրզայի թույլտվությամբ քանդել է |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | X դ․ սկզբին Ա․ Ս․ Թ․ վ․ առաջին անգամ հիշատակել է պատմիչ Թովմա Արծրունին, ապա՝ XI դ․ պատմիչ Սամուել Անեցին։ 1231-ին վանքն ավերել են մոնղոլները, 1247-ին Ա․ Ս․Թ․ վ-ի գավիթը նորոգել է Հովսեփ վարդապետը։ Կիլիկիայի Հայոց Լևոն Գ թագավորը մոնղոլ Արղուն խանի հետ բանակցելու մեկնելիս այցելել է Ա․ Ս․ Թ․ վ․։ 1319-ին երկրաշարժից ավերվել է վանքի համալիրը, և 75 միաբան զոհվել է։ |
||
⚫ | 1319–29-ին Ա․ Ս․ Թ․ վ-ի վանահայր Զաքարիա եպիսկոպոսը վերակառուցել է վանքի եկեղեցին՝ գմբեթավոր դահլիճի հորինվածքով։ Գմբեթի 12-նիստանի թմբուկը շարված է սև և դեղին սրբատաշ քարերի համադրումով, բազմագունություն է օգտագործված նաև լուսամուտների զարդաքանդակ շրջանակներում։ 1340-ին Մեսրոպ վարդապետը (կաթողիկոս Մեսրոպ Ա Արտազեցի) Ա․ Ս․ Թ․ վ-ում ճեմարան է բացել։ |
||
⚫ | XIV–XVI դդ․ Ա․ Ս․ Թ․ վ․ բարգավաճել է, ունեցել գրչատուն։ 1650-ին վանահայր Մկրտիչ եպիսկոպոսը նորոգել է վանքի եկեղեցին, Ս․ Սանդուխտի մատուռը և կառուցել ժամատուն։ 1684-ին վանահայր Իսահակ Մաքվեցին կառուցել է վանքի պարիսպները։ 1696-ին երկրաշարժից ավերվել են Ա․ Ս․ Թ․ վ-ի բնակելի ու տնտ․ շինությունները և պարիսպները։ 1810-ին վանահայր Սիմեոն Բզնունին պարսից փոխարքա Աբբաս Միրզայի թույլտվությամբ քանդել է |