|
|
Էջի կարգավիճակ | Էջի կարգավիճակ |
- | Չսրբագրված
| + | Սրբագրված |
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). |
Տող 1. |
Տող 1. |
|
|
|
|
<section begin="ՔՀՀ/_ԱՐԵՆԻԻ Ս․ ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑԻ"/>առագաստներին քանդակված են չորս ավետարանիչների խորհրդանշանները՝ հրեշտակ, թևավոր ցուլ, արծիվ և թևավոր առյուծ։ Ա․ Ս․ Ա․ ե-ու պատկերաքանդակներն ակնհայտ ոճական աղերսներ ունեն հայկ․ մանրանկարչության ընդհանրացած ձևերի հետ։
|
|
կուսու առագաստներին քանդակված են չորս ավետարանիչների խորհրդանշանները՝ հրեշտակ, թևավոր ցուլ, արծիվ և թևավոր առյուծ։ Ա․ Ս․ Ա․ ե-ու պատկերաքանդակներն ակնհայտ ոճական աղերսներ ունեն հայկ․ մանրանկարչության ընդհանրացած ձևերի հետ։ |
|
|
|
|
1840-ի երկրաշարժից քանդվել է եկեղեցու գմբեթը։ 1967–72-ին նորոգվել են Ա․ Ս․ Ա․ ե-ու պատերը և ծածկը։ 1998-ին պոլսահայ Արտաշես Տյուզմեճյանի բարերարությամբ և Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա Սարգիսյանի հովանավորությամբ վերակառուցվել է եկեղեցու գմբեթն իր նախնական տեսքով՝ բազմանիստ, կիսասյունիկներով զարդարված, հովանոցաձև վեղարով։ Եկեղեցու մոտ գտնվում են իշխան Տարսայիճ Օրբելյանի ապարանքի ավերակները, շուրջը՝ XIV–XVII դդ․ խաչքարեր և տապանաքարեր։ |
|
1840-ի երկրաշարժից քանդվել է եկեղեցու գմբեթը։ 1967–72-ին նորոգվել են Ա․ Ս․ Ա․ ե-ու պատերը և ծածկը։ 1998-ին պոլսահայ Արտաշես Տյուզմեճյանի բարերարությամբ և Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա Սարգիսյանի հովանավորությամբ վերակառուցվել է եկեղեցու գմբեթն իր նախնական տեսքով՝ բազմանիստ, կիսասյունիկներով զարդարված, հովանոցաձև վեղարով։ Եկեղեցու մոտ գտնվում են իշխան Տարսայիճ Օրբելյանի ապարանքի ավերակները, շուրջը՝ XIV–XVII դդ․ խաչքարեր և տապանաքարեր։ |
|
|
|
|
Պատկերազարդումը տես ներդիր II-ում, 2․7, 3-րդ պատկերը։ |
|
Պատկերազարդումը տես ներդիր II-ում, 2․7, 3-րդ պատկերը։ |
|
⚫ |
''Գրկ․ '' Ալիշան Ղ․, Սիսական, Վնտ․, 1893։ Բարխուդարյան Ս․, Միջնադարյան հայ ճարտարապետներ և քարգործ վարպետներ, Ե․, 1963։ Դիվան հայ վիմագրության, պր․ 3, Ե․, 1967։ Թամանյան Յու․, Ազատյան Շ․, Մոմիկը որպես ճարտարապետ, <<Էջմիածին >>, N3, 1969։ ''Материалы по археологий Кавказа, в․ 13, М․, 1916․ '' |
|
|
|
|
|
⚫ |
|
⚫ |
Գրկ․ Ալիշան Ղ․, Սիսական, Վնտ․, 1893։ Բարխուդարյան Ս․, Միջնադարյան հայ ճարտարապետներ և քարգործ վարպետներ, Ե․, 1963։ Դիվան հայ վիմագրության, պր․ 3, Ե․, 1967։ Թամանյան Յու․, Ազատյան Շ․, Մոմիկը որպես ճարտարապետ, Էջմիածին, դ 3, 1969։ ԾՈՑպՐՌՈսօ տՏ ՈՐւպՏսՏչՌՌ ԽՈՉՍՈջՈ, Չ․ 13, Ծ․, 1916․ |
|
|
|
|
⚫ |
|
|
|
|
|
⚫ |
<section end="ՔՀՀ/_ԱՐԵՆԻԻ Ս․ ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑԻ"/><section begin="ՔՀՀ/_ԱՐԵՎԱԳԱԼԻ ԵՐԳԵՐ"/>'''ԱՐԵՎԱԳԱԼԻ ԵՐԳԵՐ''', արևածագին նվիրված երգեր։ Ա․ ե-ի հիմն․ բովանդակային առանցքն է լույսի, խորհրդաբանորեն՝ աստվածային էության փառաբանումը։ Նախաքրիստ․ շրջանում կապված են եղել արևի պաշտամունքի հետ և, ամենայն հավանականությամբ, առնչվել մեհենական երգային ավանդույթին։ |
|
|
|
|
⚫ |
Հայ եկեղեցու ինը ժամերգություններից մեկը նվիրված է արևագալին։ Ըստ Մ․ արք․ Օրմանյանի, VII դ․, Հայոց կաթողիկոս Եզր Ա Փառաժնակերտցու կարգադրությամբ, Առավոտյան ժամերգության վերջին հատվածը զատելով, կազմվել է հատուկ Արևագալի ժամերգություն։ |
|
|
|
|
⚫ |
Արևագալի ժամերգությունը մեկնաբանել են Ստեփանոս Սյունեցին (VIII դ․) և Խոսրով Անձևացին (X դ․)։ Մինչև XII դ․ Արևագալի ժամերգությունը ներառել է ժամին պատշաճ սաղմոսները։ XII դ․ Ներսես Շնորհալին, անդրադառնալով այս ժամերգությանը, արևագալի համար ստեղծել է չորս նոր երգ՝ Յարեւելից մինչ ի մուտըս, Ճըգնաւորք Աստուծոյ, Լոյս, արարիչ լուսոյ և Ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն, սրանց կից՝ չորս հորդորակ։ Կա տեսակետ, որի համաձայն, այս ստեղծագործությունները միջնադարյան հոգևոր երգարվեստի մեջ երգ ժանրի ձևավորման առաջին դրսևորումներից են և կազմավորվել են հոգևոր երգաժանրերի, ինչպես նաև հեթանոս․ պաշտամունք․ արվեստի հիման վրա։ Մասնավորաբար ակնարկվում է միջնադարում տարածված հայկ․ արևորդիներ աղանդի պաշտամունք․, ծիս․ երգարվեստի հետ ունեցած կապը։ |
|
|
|
|
⚫ |
Գիշերային և Արևագալի ժամերգությունները փոխարինել են միմյանց, մեկի համար սահմանված օրերին մյուսը զանց է առնվել։ Այժմ արևագալը ժամերգվում է միայն Մեծ պահքի շրջանում։ |
|
|
|
|
|
⚫ |
Գրկ․ Աբեղյան Մ․, Երկ․, հ․ 3, Ե․, 1968։ Թահմիզյան Ն․, Ներսես Շնորհալին երգահան և երաժիշտ, Ե․, 1973։ Պողարյան Ն․, Ծիսագիտութիւն, Նյու Յորք, 1990։ Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, հ․ 1, ԿՊ, 1912։ |
|
|
|
|
|
|
⚫ |
'''ԱՐԵՎԱԳԱԼԻ ԵՐԳԵՐ''', արևածագին նվիրված երգեր։ Ա․ ե-ի հիմն․ բովանդակային առանցքն է լույսի, խորհրդաբանորեն՝ աստվածային էության փառաբանումը։ Նախաքրիստ․ շրջանում կապված են եղել արևի պաշտամունքի հետ և, ամենայն հավանականությամբ, առնչվել մեհենական երգային ավանդույթին։ |
⚫ |
|
|
|
⚫ |
Հայ եկեղեցու ինը ''ժամերգություններից '' մեկը նվիրված է արևագալին։ Ըստ Մ․ արք․ Օրմանյանի, VII դ․, Հայոց կաթողիկոս ''Եզր Ա Փառաժնակերտցու '' կարգադրությամբ, Առավոտյան ժամերգության վերջին հատվածը զատելով, կազմվել է հատուկ Արևագալի ժամերգություն։ |
|
⚫ |
Արևագալի ժամերգությունը մեկնաբանել են ''Ստեփանոս Սյունեցին '' (VIII դ․) և ''Խոսրով Անձևացին '' (X դ․)։ Մինչև XII դ․ Արևագալի ժամերգությունը ներառել է ժամին պատշաճ ''սաղմոսները''։ XII դ․ ''Ներսես Շնորհալին '', անդրադառնալով այս ժամերգությանը, արևագալի համար ստեղծել է չորս նոր երգ՝ <<Յարեւելից մինչ ի մուտըս >>, <<Ճըգնաւորք Աստուծոյ >>, <<Լոյս, արարիչ լուսոյ >> և <<Ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն >>, սրանց կից՝ չորս հորդորակ։ Կա տեսակետ, որի համաձայն, այս ստեղծագործությունները միջնադարյան հոգևոր երգարվեստի մեջ երգ ժանրի ձևավորման առաջին դրսևորումներից են և կազմավորվել են հոգևոր երգաժանրերի, ինչպես նաև հեթանոս․ պաշտամունք․ արվեստի հիման վրա։ Մասնավորաբար ակնարկվում է միջնադարում տարածված հայկ․ ''արևորդիներ '' աղանդի պաշտամունք․, ծիս․ երգարվեստի հետ ունեցած կապը։ |
|
⚫ |
Գիշերային և Արևագալի ժամերգությունները փոխարինել են միմյանց, մեկի համար սահմանված օրերին մյուսը զանց է առնվել։ Այժմ արևագալը ժամերգվում է միայն ''Մեծ պահքի շրջանում''։ |
|
⚫ |
''Գրկ․ '' Աբեղյան Մ․, Երկ․, Հ․ 3, Ե․, 1968։ Թահմիզյան Ն․, Ներսես Շնորհալին երգահան և երաժիշտ, Ե․, 1973։ Պողարյան Ն․, Ծիսագիտութիւն, Նյու Յորք, 1990։ Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, Հ․ 1, ԿՊ, 1912։ |
|
|
|
|
|
⚫ |
|
⚫ |
<section end="ՔՀՀ/_ԱՐԵՎԱԳԱԼԻ ԵՐԳԵՐ"/><section begin="ՔՀՀ/_ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՆԵՐ"/>'''ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՆԵՐ''', Հայոց Հյուսիսային Կողմանց վարդապետներ, XII–XV դդ․ գիտամանկավարժական գործունեությամբ հռչակված վարդապետների, րաբունապետների, վանահայրերի, դավանաբան տեսաբանների, Հայ առաքելական եկեղեցու ավանդության և ինքնուրույնության պաշտպան հոգևորականների ընդհանուր անվանումը։ Հիմնականում գործել են Հայաստանի հս-արլ․ շրջանների վանքերում, գիտամշակութ․ կենտրոններում, վարդապետարաններում (Հաղպատ, Սանահին, Հաղարծին, Քոբայրավանք, Խորակերտ, Խորանաշատ, Գոշավանք, Կեչառիս ևն)։ Ա․ վ-ի անունները պահպանվել են Ներսես Շնորհալու՝ Ա․ վ-ին հղած թղթում և Կիրակոս Գանձակեցու Պատմության մեջ։ Վերջինս նրանց անվանել է երևելի վարդապետներ։ Ա․ վ-ից առավել հայտնի են Գրիգոր Տուտեորդին, Դավիթ Քոբայրեցին, Հովհաննես Սարկավագը, Պողոս Տարոնեցին, Մխիթար Գոշը և ուր․, որոնք տարբեր ժամանակներում ստանձնել են Հայոց Հյուսիսային Կողմանց վարդապետների ղեկավարի դերը։ |
|
|
|
|
|
|
⚫ |
'''ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՆԵՐ''', Հայոց Հյուսիսային Կողմանց վարդապետներ, XII–XV դդ․ գիտամանկավարժական գործունեությամբ հռչակված վարդապետների, րաբունապետների, վանահայրերի, դավանաբան տեսաբանների, Հայ առաքելական եկեղեցու ավանդության և ինքնուրույնության պաշտպան հոգևորականների ընդհանուր անվանումը։ Հիմնականում գործել են Հայաստանի հս-արլ․ շրջանների վանքերում, գիտամշակութ․ կենտրոններում, վարդապետարաններում (Հաղպատ, Սանահին, Հաղարծին, Քոբայրավանք, Խորակերտ, Խորանաշատ, Գոշավանք, Կեչառիս ևն)։ Ա․ վ-ի անունները պահպանվել են ''Ներսես Շնորհալու''՝ Ա․ վ-ին հղած թղթում և ''Կիրակոս Գանձակեցու '' Պատմության մեջ։ Վերջինս նրանց անվանել է <<երևելի վարդապետներ>>։ Ա․ վ-ից առավել հայտնի են ''Գրիգոր Տուտեորդին, Դավիթ Քոբայրեցին, Հովհաննես Սարկավագը, Պողոս Տարոնեցին, Մխիթար Գոշը '' և ուր․, որոնք տարբեր ժամանակներում ստանձնել են Հայոց Հյուսիսային Կողմանց վարդապետների ղեկավարի դերը։ |
|
Ա․ վ․, լինելով Հայ եկեղեցու ծիսադավան․ կարգի ընդգծված ավանդապահներ, հանդես են եկել Հայ եկեղեցու ավանդությանը սպառնացող նորամուծությունների դեմ, պաշտպանել նրա նվիրապետ․ և ծիսադավան․ ինքնուրույնությունը Հույն և Հռոմի եկեղեցիների<section end="ՔՀՀ/_ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՆԵՐ"/> |
|
Ա․ վ․, լինելով Հայ եկեղեցու ծիսադավան․ կարգի ընդգծված ավանդապահներ, հանդես են եկել Հայ եկեղեցու ավանդությանը սպառնացող նորամուծությունների դեմ, պաշտպանել նրա նվիրապետ․ և ծիսադավան․ ինքնուրույնությունը Հույն և Հռոմի եկեղեցիների |