Դոն Կիխոտ/Գլուխ XIV
ՍԱՆՉՈ ՊԱՆՍԱՅԻ ԶՐՈՒՅՑԸ ԻՐ ՏԻՐՈՋ ՀԵՏ,
ԻՆՉՊԵՍ ԵՎ ԶԱՆԱԶԱՆ ՈՒՐԻՇ ԱՐԿԱԾՆԵՐ,
ՈՐ ԱՐԺԱՆԻ ԵՆ ՀԻՇԱՏԱԿՈՒԹՅԱՆ
Սանչոն հասավ իր տիրոջը այնքան ջարդված ու թուլացած, որ ուժը չէր պատում նույնիսկ էշին չու ասելու։ Տեսնելով նրան այդ վիճակում, դոն Կիխոտն ասաց.
— Հիմա ես սկսում եմ հավատալ, իմ բարի Սանչո, որ այդ դղյակը կամ իջևանատունը իրոք կախարդված է։ Որովհետև ովքե՞ր կարող էին լինել քեզ ծաղրուծանակ անող այն էակները, եթե ոչ ուրուներ և այն աշխարհից դուրս եկած ոգիներ։ Դրա հաստատումը ես նրա մեջ եմ տեսնում, որ երբ ցանկապատի վրայով հետևում էի քո տխուր ողբերգության ընթացքին, ես ի վիճակի չէի ոչ միայն ցանկապատի մյուս կողմն անցնելու, այլև անգամ Ռոսինանտից վայր գալու։ Անտարակույս, ինձ հմայել էին։ Որովհետև, երդվում եմ իմ պատվով, եթե միայն ես կարողանայի բակն անցնել կամ իջնել ձիուց, ես քո վրեժն այնպես կլուծեի, որ նրանք ամբողջ կյանքում չէին մոռանա։
Հանկարծ դոն Կիխոտը ճանապարհին նկատեց իրենց դիմաց սլացող ահագին ու թանձր փոշու ամպ։ Տեսնելով այդ, նա ետ դառավ Սանչոյին և ասաց.
— Հասավ այն օրը, օ՜, Սանչո, երբ դու կտեսնես, թե ինչ հաջողություն է պատրաստել ինձ համար բախտը։ Ահա այն օրը, ասում եմ քեզ, երբ իմ բազուկի ողջ զորությունը պիտի հայտաբերվի, և երբ ես կկատարեմ գործեր, որոնք կգրվեն Փառաց մատյանում՝ գալիք սերունդների համար։ Տեսնո՞ւմ ես, Սանչո, փոշու այն ամպը, որ բարձրանում է այնտեղ։ Դա մի ահագին զորք է զանազան, բազմաթիվ ցեղերից, որ մեր կողմն է դիմում։
— Որ այդպես է,— հայտարարեց Սանչոն,— կնշանակի երկու զորք է, որովհետև մյուս կողմից ճիշտ դրա նման մի ուրիշ ամպ էլ է բարձրանում։
Շուռ գալով, դոն Կիխոտը համոզվեց, որ Սանչոն ճիշտ էր ասում։ Եվ ծայր աստիճան ուրախացած, նա, առանց տատանվելու, որոշեց, որ երկու բանակ է շարժվում, որոնք պիտի մոտենան իրար և կռվեն լայնածավալ դաշտում։ Որովհետև ամեն ժամ, ամեն վայրկյան, նրա երևակայության մեջ նկարվում էին մարտեր, կախարդանքներ, արկածներ, սխրագործություններ, սիրային խելագարություններ, որոնց մասին պատմում են ասպետական վեպերը, և նրա բոլոր խոսքերը, գործողություններն ու մտքերը այդ կողմն էին ուղղված։ Իրականում փոշու ամպերը, որ նա նկատել էր, բարձրացրել էին ոչխարների երկու հոտերը, որ առաջ էին շարժվում միևնույն ճամփով հակառակ ծայրերից, բայց փոշին խանգարում էր տեսնել նրանց, մինչև որ նրանք բոլորովին չմոտեցան։ Սակայն դոն Կիխոտն այնքան կրակոտ էր պնդում, թե դա երկու բանակ է, որ Սանչոն ի վերջո ինքն էլ հավատաց և ասաց.— Բա հիմա ի՞նչ պիտի անենք, պարոն։
— Ի՜նչ անենք,— բացականչեց դոն Կիխոտը,— օգնության հասնենք և պաշտպանենք ավելի թույլ կողմը, որ պաշտպանության կարիք ունի։ Իմացած եղիր, Սանչո, որ մեզ ընդառաջ եկող բանակն առաջնորդում է Ալիֆանֆարոն կայսրը, Տրապոբանա[1] խոշոր կղզու տիրակալը, իսկ մեր հետևից եկող զորքի առաջնորդը նրա թշնամին է, գարամանտների[2] թագավորը, «թևը վեր քաշած» Պենտապոլինը, որը նրա համար է այդպես կոչվել, որ կռվի գնալուց միշտ մերկացնում է իր աջը։
Եվ շարունակելով նույն եղանակով, դոն Կիխոտը բազմաթիվ ասպետների անուններ հիշատակեց, որ գտնվում էին երկու կարծեցյալ բանակներում, յուրաքանչյուրին հատուկ զինանշան, գույն, նշան ու ազդանշան տալով, որ հուշում էր նրան չտեսնված խելագարությունը։
Քանի՜-քանի երկրի անուն տվեց նա, քանի՜ ժողովուրդ հիշատակեց, վայրկենապես ամեն մեկին առանձին հատկություն վերագրելով։ Եվ այս ամենը նա քաղում էր իր կարդացած սուտ վեպերից, որոնցով լի էր նրա գլուխը։
Սանչոն ուշի-ուշով ունկնդրում էր նրան, սիրտ չանելով խոսք անգամ ասելու և միայն մեկ-մեկ գլուխը շուռ էր տալիս, որ տեսնի այն ասպետներին ու հսկաներին, որոնց հիշատակում էր իր տերը։ Բայց որովհետև նրան չհաջողվեց երևան բերել նրանցից և ոչ մեկին, նա վերջ ի վերջո ասաց.
— Ո՞ր ջհաննամն են կորել, պարոն, բոլոր այդ ասպետներն ու հսկաները, որոնց մասին խոսում է ձերդ ողորմածությունը։ Ես, գոնե, նրանցից և ոչ մեկին չեմ տեսնում։ Թե՞ նրանք բոլորն էլ նույնպես հմայված են, ինչպես ուրուները, որ հայտնվեցին մեզ անցած գիշեր։
— Այդ ինչե՜ր ես խոսում դու,— բացականչեց դոն Կիխոտը։— Մի՞թե դու չես լսում ձիերի խրխնջոցը, թմբուկների թնդյունը և եղջերափողերի ձայնը։
— Ես ոչինչ չեմ լսում,— պատասխանեց Սանչոն,— բացի գառան ու ոչխարի մայունից։Եվ դա զուտ ճշմարտություն էր, որովհետև այդ միջոցին երկու հոտը բոլորովին մոտեցել էին իրար։
— Ահը, որ քեզ պատել է,— ասաց դոն Կիխոտը,— խանգարում է, Սանչո, ճիշտ տեսնել ու լսել։ Երկյուղի արտահայտություններից մեկն էլ այն է, որ մեր զգացմունքները կորցնում են պայծառությունը և ամեն ինչ մեզ աղճատված է ներկայանում։ Թե որ դու այդքան վախեցել ես, ապա մի կողմ քաշվիր և թող որ ես մենակ գործեմ, որովհետև ես մենակ էլ հերիք եմ, որպեսզի ապահովեմ հաղթանակը նրանց, որոնց օգնելու լինեմ։
Այս խոսքերով նա խթանները խրեց Ռոսինանտի կողերը և, նիզակը ճոճելով, կայծակի արագությամբ սլացավ բլուրն ի վար։
— Տե՜ր իմ, պարո՜ն դոն Կիխոտ,— սկսեց բղավել Սանչոն,— վերադարձե՜ք, ես իմ հոգին, դուք գառների ու ոչխարների վրա եք հարձակվում։ Վերադարձե՜ք, աղաչում եմ հանուն իմ հոր։ Այդ ի՜նչ խելագարություն է։ Հավատացեք ինձ, այստեղ ո՛չ հսկա կա, ո՛չ ասպետ, ո՛չ կատու, ո՛չ զրահ, ո՛չ ամբողջ, ո՛չ էլ քառափեշ վահաններ, ո՛չ կապույտ երկինք, ո՛չ էլ ձեր բոլոր սատանայական բաները։ Այդ ի՜նչ է անում նա։
Բայց ոչինչ չէր կարող կանգնեցնել դոն Կիխոտին, որ բարձրաձայն բացականչում էր.
— Համարձակ, «թևը վեր քաշած» Պենտապոլին, ազնիվ կայսեր դրոշակներին հավատարիմ ասպետներ։ Հառաջ, ինձ հետ։ Դուք կտեսնեք, թե ինչ արագ ես վրիժառու կլինեմ նրա թշնամի Ալիֆանֆարոն Տրապորանացուց։
Այս կոչերով նա ներխուժեց ոչխարի հոտի խորքն ու սկսեց նրանց ծակծկել իր նիզակով այնպիսի կատաղի խիզախությամբ, ասես իր մահացու թշնամիները լինեին։
Հովիվները փորձեցին աղաղակներով նրան կանգնեցնել, սակայն տեսնելով, որ խոսքերը չեն օգնում, նրանք դիմեցին իրենց պարսատիկներին, և դոն Կիխոտի ականջներն սկսեցին ողջունել բռունցքի մեծության քարեր։
Սակայն դոն Կիխոտը քարերին էլ ուշ չդարձրեց։
Մի բավական մեծ քար դիպավ նրան և ջարդեց նրա երկու կողը։ Զգալով հարվածը, դոն Կիխոտը վճռեց, որ մեռնում է կամ մահացու վերք է ստացել։ Սակայն մտաբերելով, որ բալասան ունի, նա ամանը բռնեց, տարավ բերանն ու սկսեց հեղուկը փորն ածել։ Սակայն նա, իր կարծիքով, դեռ բավականաչափ կուլ չէր տվել, որ վրա հասավ երկրորդ քարը, որ ճարպկորեն նետված լինելով, դիպավ նրա ձեռքին և ոչ միայն ջարդեց ամանը, այլև փշրեց նրա երեք-չորս ատամը, ու ճզմեց երկու մատը։ Եթե առաջին հարվածը վատ չէր, ապա երկրորդը գետին գլորեց խեղճ ասպետին։
Հովիվները մոտ վազեցին, կարծելով, որ նա վախճանվեց։ Հավաքելով իրենց հոտը, նրանք գցեցին ուսերին սպանված յոթ ոչխարները և, առանց երկար ու բարակ խորհելու, արագ-արագ հեռացան։
Սանչոն, որ մնացել էր բլուրի վրա և դիտում էր իր տիրոջ խելագարությունը, փետտում էր մազերը և անիծում այն օրն ու ժամը, երր բախտը միացրեց իրենց։ Տեսնելով, որ դոն Կիխոտը պառկած է գետնին և որ հովիվներն արդեն հեռացել են, նա իջավ բլուրից և մոտեցավ դոն Կիխոտին, որ սաստիկ ողբալի վիճակի մեջ էր, թեև ուշագնաց չէր եղել։— Չէի՞ աշխատում ես, պարոն դոն Կիխոտ,— ասաց Սանչոն,— ձեզ ետ կասեցնել։ Չէի՞ ասում, թե դա բանակ չէ, այլ ոչխարի հոտ։
— Ահա թե իմ ստոր թշնամին, կախարդը, ինչ փոփոխում և կերպարանափոխություն է սարքում։ Իմացած եղիր, Սանչո, որ կախարդների համար ավելի հեշտ բան չկա, քան մեզ ստիպել տեսնելու այն ամենը, ինչ նրանք կամենան։ Այսպես էլ այս անպիտանը, որ հալածում է ինձ, խանդելով իմ փառքին, որ պիտի վայելեի այս ճակատամարտից հետո, թշնամի բանակը ոչխարի հոտ դարձրեց։ Եթե չես հավատում, խնդրեմ, մի բան արա, որ ցրես քո տարակուսանքն ու համոզվես, որ ես ճիշտ եմ ասում։ Նստիր քո էշը և կամաց-կամաց գնա նրանց հետևից, և դու կտեսնես, որ մի քիչ հեռանալով, նրանք իրենց նախկին կերպարանքը կընդունեն և ոչխարից կրկին ամենաիսկական մարդիկ կդառնան, այնպես, ինչպես ես նկարագրել եմ նրանց։ Միայն թե իսկույն մի՛ գնա, որովհետև հիմա ես կարոտ եմ քո խնամքին և օգնությանը։ Մոտ եկ և տես՝ քանի՞ ատամ եմ կորցրել։ Ինձ թվում է, թե այլևս ոչ մեկը չի մնացել։
Դոն Կիխոտը բարձրացավ և, ձախ ձեռքը դնելով բերնին, որ ատամները չթափվեն գետին, աջ ձեռքով բռնեց Ռոսինանտի սանձը, որ ամբողջ այդ ժամանակ ոչ մի քայլ չէր հեռացել իր տիրոջից (այդքա՜ն հանգիստ ու հավատարիմ անասուն էր) և մի կերպ հասավ այնտեղ, որտեղ կանգնած էր Սանչոն, կուրծքը հենած իր էշին և ձեռքով բռնած թուշը, դառը մտածմունքի մեջ։ Տեսնելով նրան այդ դիրքում, որ խորունկ վիշտ էր արտահայտում, դոն Կիխոտն ասաց.
— Իմացած եղիր, Սանչո, ով որ ուզում է ուրիշներից բարձր լինել, նա ուրիշներից շատ էլ պիտի անի։ Մեր գլխին ճայթած բոլոր այս փոթորիկները վկայում են, որ շուտով երկինքը կբացվի, և մեր գործերը լավ կընթանան։ Որովհետև ո՛չ վիշտը, ո՛չ խինդը չափազանց տևական չեն լինում, իսկ դրանից բխում է, որ եթե վիշտը շատ երկար է տևել, ապա ուրեմն մոտ է խինդը։ Ուստի ինձ հասած և քեզ բնավ չդիպած տառապանքների համար այլևս մի վշտանար։
— Ո՜նց թե չդիպած,— գոռաց Սանչոն։— Իսկ նրան, որին վերմակի վրա վեր-վեր թռցրին, մայր չի՞ բերել։ Իսկ պայուսա՞կը, որ կորել է բոլոր իմ ունեցած-չունեցածով, ուրիշի՞նն է, իմը չէ՞։
— Պայուսակը կորե՞լ է,— հարցրեց դոն Կիխոտը։
— Ցավն էլ այն է, որ կորել է,— պատասխանեց Սանչոն։
— Ասել է թե մենք այսօր ճաշելու հնարավորություն չենք ունենալու,— ասաց դոն Կիխոտը։
— Դե իհարկե չէինք ունենա,— պատասխանեց Սանչոն,— եթե այս արոտներում չլինեին, ձերդ ողորմածության ասելով, ձեզ լավ ծանոթ խոտերը, որոնք հաջողությամբ կարող են փոխարինել սովորական սննդին՝ ձերդ ողորմածության պես ձախորդ թափառական ասպետի համար։
— Այնուամենայնիվ,— նկատեց դոն Կիխոտը,— ես կնախընտրեի լավ հացը կամ նույնիսկ հացի կտոր, հետն էլ մի երկու ապխտած սարդին։
Նրանք առաջ ընթացան, բայց շատ դանդաղ, որովհետև դոն Կիխոտի ծնոտների անդադրում ցավը թույլ չէր տալիս արագացնելու ընթացքը։