Կես-գիշերային էսքիզ
VII
Ինչպես սեմինարիստ՝ պոետը նստել էր
Պատուհանի առաջ։— Նայում էր աստղերին։
Հեռվում ծխնելույզի ծուխը, որ բարակ ձգվում էր վեր՝
Նրան թվում էր անիրական փերի։
Եվ այդ սենտիմենտալ կես-գիշերին,
Որի մեջ ձայներն էին աննշմար աճում,
Լուսինը կանչում էր նրան իր մեռած ափերից,
Եվ պոետի հոգում հոսում էր սիրազեղ վարդաջուր։
Իսկ հետո, երբ հեռուն ժամացույցը ցնցեց
Իր հատու զարկերով լռությունը—
Նա արդեն դանդաղ մռթմռթում էր
Տերյանի երգերից ինչ-որ մի տող հնչեղ։
Հետո կինը նրան սենյակներից կանչեց,
Նա ցնցեց մազերը և մտավ ներս։—
Այս ամենը կատարվում էր կես-գիշերին, երբ
Լուսինը գծում էր երկնքում իր էլիպսիսն[1] անշեղ։—
VIII
Դու ճամփա ելար մի առավոտ,
Երբ մութ էր, ամպ էր ու մառախուղ.
Թողիր ետևըդ մի խարխուլ խուղ
Ու մանկություն մի արյունահոտ։
Որպես տկլոր մի թափառական,
Մեջքիդ մաղա՛խ մի ու ձեռքիդ ցուպ՝
Ընկար ուղի՛ն քո և՛ մութ, և՛ ցուրտ,
Եվ կյանքդ տենդ էր անիրական...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Եվ առաջինը, որ հանդիպեց
Քեզ ճանապարհին քո ահավոր—
Այն խեղճ պոետն էր, այն սրտաբեկ,
Տխուր պոետը արևավոր։
Նա տխուր երգեր սրտիդ երգեց,
Եվ այդ երգերը հրատոչոր
Ծծեց հոգին քո շրթերով չոր...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Դու դեռ քայլում ես։— Ու դեռ երկա՜ր,
Դեռ երկա՜ր պիտի այսպես քայլես,
Մինչև երգերը քո դեռ չերգած,
Մինչև մոխիրը սիրտդ այրեն։
Մինչև սրտում քո չմնա էլ
Հույզի, կրքի ու հրի մի կայծ,
Մինչև մարի՛ հար ու դառնա քար
Քո սի՛րտը, սի՛րտը...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
Դու աճում էիր, ինչպես խոտը։—
Դու Լուսնի նման էիր՝ սենտիմենտալ։
Եվ լուսնի լորձունք էր կաթկթում
Քո շրթերից հաճախ։ Խնդալ
Չգիտեիր բնավ։— Քո երգը
Մերթ հոսում էր, որպես հորձանք,
Բարձրանում էր, որպես հանդի բերքը
Անտեր։— Մերթ, տեսար, որոտաց
Ինչպես թիթեղաձայն թնդյուն։—
Դու խարխափում էիր ու փնտրում,
Բայց ի՞նչ— անհայտ էր քեզ։— Հիմա
Դու անփորձ ես ահա աշակերտի նման.
Այս նոր հերկը, որ ուզում ես ցանել–-
Օ, իհարկե, կարող է քեզ կործանել։
Բայց պիտի համառես, որպես եզ։ Պիտի
Իմանաս, որ լուսինը քեզ
Էլ դժվա՛ր թե փրկե։—
Լուսադեմին, վաղ առավոտին,
Երբ արևը ելնում է, որպես ճարպագունդ,
Ու փռում է իր ճարպը արոտների վրա—
Դու բարձրանաս պիտի ու հունդդ
Ժլատորեն փռես։— Ահա՛։
Պիտի տքնես, քրտնաթոր,— պիտի դեմքդ
Քրտինքը ողողե, ինչպես բալզամ[2],—
Մինչև գիշերը իջնի ու տարածվի քո դեմ.
Գիշեր, վերջին խավար, մենություն, մահ տարաժամ...
Ահա՛։—
X
Քո անկումները եղել են միշտ
Եղանակի՛ պես պատահական,
Այդպես երկինքն է թափում հանկարծ
Թե՛ կարկուտ, թե՛ ձյուն, թե՛ փոթորիկ.
Բայց հետո, հետո,— հետո կրկին
Բացվում է օրը— և վերևից
Պայծառ արև՛ն է ժպտում էլի
Հրով սրբած ու մաքո՛ւր երկրին։—
XI
Օ, դո՛ւ, կարո՞ղ եմ արդյոք երբեք
Մոռանալ ես քեզ, քանի իմ մեջ
Հնչում է թեկուզ չնչին մի էջ
Մեր կյանքից՝ անցած այնքա՛ն բեկբեկ։—
XII
Դու շա՛տ ես ցրել, տվել քամուն
Քո գանձը, որպես շռայլ տղա.—
Դրա համա՞ր էր արդյոք տրված
Այս վսեմ բախտը քեզ աշխարհում։
XIII
Նրանք ասում են, որ ես հոգնել եմ,
Որ ես շեղել եմ ուղիս ուղիղ,
Որ մեր պայքարը հոգիս լքել է,
Եվ ես ընտրել եմ ուրիշ ուղի։
Նրանք ծամում են այդ ցուրտ խոսքերը,
Զառամ շրթերը քսում իրար,
Կարծես շրշում են դեղին հասկերը,
Կարծես մեռնում են այնտեղ նրանք։—
XIV
Նա մի աղջիկ էր, մի դիցուհի՛,
Որ օրերո՛ւմ այն տրտմաթախիծ
Քեզ նայեց նազով ու ծիծաղեց—
Մի գավառական գեղեցկուհի...
Նա խոստացա՛վ քեզ երգեր երգել,
Բերել կարոտներ ու անմար փառք,—
Բայց երբե՛ք, երբե՛ք նա քնքշաբար
Չփարվեց կրծքիդ ու չգերեց։
Այդ գեղեցկուհին... Մուսա՛դ էր նա,
Որ այնտեղ, Կարսում, այն գետափին
Նվիրեց մի օր քեզ գո՛րշ մի շապիկ
Ու գավառական մի խեղճ քնար...
XV
Դու բա՛րձր ես, մե՛ծ ես, դու վիթխարի.
Արյո՛ւն, արյո՛ւն է եղել միշտ քո
Ամե՛ն մի տողը։— Դու քո երգով
Ընդմիշտ կապված ես այս մեծ դարին.
Եվ ինչպես օրը օրացույցից
Անհնարին է նետել մի կողմ—
Այդպես անունը քո աղմըկող
Հա՛ր մնալու է օրերին կից,—
Այս օրերի՛ն, այս տարիների՛ն,
Այս տարիների հրին, սրին։—
XVI
Нет, я не Байрон, я другой...
М. Лермонтов
Քայլի՛ր, քայլի՛ր քո ճանապարհով.
Դու ո՛չ Գյոթե ես, ո՛չ Վերհարեն.
Մեր Վերհարենը— նայի՛ր, հրեն—
Քաշում է փառքը իր պարանով...
Քայլի՛ր, քայլի՛ր քո ճանապարհով.
Դու ո՛չ Գյոթե ես, ո՛չ Վերհարեն—
Դու լոկ Չարենց ես, միայն Չարենց՝ ու վարանոտ...
XVII
...Լե՛նին, այո՜,— Լե՛նին։— Բայց ո՛չ միտինգային,
Բայց ո՛չ թմբուկ թեթև, բայց ո՛չ պլակատ:
Լե՛նին — այսօր արդեն ասել է— գագաթ,
Ասել է — ներքի՛ն կառուցում քո նոր թեմայի։
Այդ թեմա՜ն ուռճանում է այսօր քո մեջ,
Աճում է, բայց ո՛չ այնպես, ինչպես խոտը.
Նա աճում է կամքո՛վ, երկաթո՛վ,— նա կյանքի առավոտ է՝
Մտքի, խորքի, կառուցման անհուն ելևէջ...
XVIII
Քեզ ժպտում է արևը։— Քեզ կյանքը
Թվում է արյան պես տաք։
Քեզ թովում է աշխատանքդ,
Քեզ թովում է այս հանգդ անգամ։
Բայց այս թովչանքը թանկ է
Քեզ համար ավելի, քան կյանքը,—
Քանի որ, քանի որ դո՛ւ ես
Կառուցում քո այս խնդումը։
XIX
Նյութը դիմադրո՛ւմ է, դիմադրո՛ւմ է միշտ,—
Լինի երկաթ, կղմինդր, լինի մարմար։
Դիմադրում է բառը։— Ահա դեմից
Արդեն վազում է հանգը — «հարմար»։
Դա — հնի՛ ճանապարհն է, հեշտի, բնազդի,
Օ, հնի հունն է դա, սովորության հունդը,—
Այնինչ արևը, լուսինը և մեր երկրագունդը
Անվերջ կարծրանում են իրենց անեզրական վազքից։
XX
Ո՛չ մի ձագ, ո՛չ մի ձագ ձվի կեղևից
Չի բաժանվում ողբով։
Ողբով չի՛ բաժանվում արյունը վարակից։
Այլ— պայքարո՛վ միայն։
Այդպես էլ քանա՛կն է ահա փոխվում որակի,
Այդպես էլ ե՛րգն է դառնում կարմի՛ր բողբոջ։—
XXI
Կարող են անցնել փոթորիկներ մեծ,
Անցել են ինչպես մրրիկներ բազում,—
Անխախտ կմնա կառուցումն այս մեծ
Գալիք օրերի անջինջ երազում։
Կառուցումն այս վեհ մտքի ու ոգու,
Կյանքը տեսնելու ընթացքն այս ուղիղ,
Կյանքը փոխելու ձգտումն այս տոկուն,
Խոհի, պայքարի այս անծայր ուղին...