Աերոդինամիկ դիմադրություն Հայկական Սովետական Հանրագիտարան

Աերոդինամիկ խողովակ

Աերոդինամիկ տաքացում


ԱԵՐՈԴԻՆԱՄԻԿ ԽՈՂՈՎԱԿ, լաբորատոր սարքավորում, որտեղ ստեղծված օդային հոսքի միջոցով հետազոտվում են կարծր մարմնի (կամ նրա մոդելի) շրջհոսման դեպքում տեղի ունեցող երևույթները։ Այս հետազոտությունները լայն կիրառություն են գտել ավիացիոն և հրթիռային տեխնիկայում, էներգետիկական ու տրանսպորտային մեքենաշինության մեջ։ Ա. խ֊ով որոշվում է թռչող ապարատների, բարձրաբերձ շենքերի, ծխնելույզների, կամուրջների և ինժեներական այլ խոշոր կառուցվածքների հողմաբեռնվածքը։ Պարզագույն Ա. խ. բաղկացած է շարժիչի օգնությամբ պտտվող օդափոխիչից և փողրակով վերջացող գլանային խողովակից։ Խողովակի աշխատանքային մասում, որտեղ գտնվում է ուսումնասիրվող մարմինը, ստացվում է որոշակի արագության, ջերմաստիճանի և խտության օդի կայունացած հոսք։ Փորձերը Ա. խ֊ում հիմնված են շարժման հակադարձելիության սկզբունքի օգտագործման վրա (անշարժ միջավայրում մարմնի շարժումը փոխարինվում է հավասարաչափ հոսքով անշարժ մարմնի շրջհոսմամբ)։ Հետազոտվող մարմինն ամրացվում է Ա. խ֊ում, և հատուկ սարքի օգնությամբ որոշվում են նրա վրա ազդող ուժերը։ Տարբեր Ա. խ֊ներում հոսքի արագությունը կարող է կազմել ձայնի արագության հարյուրերորդական մասերը կամ գերազանցել նրան 10–12 անգամ։ Փորձարկվող մոդելների չափերը իրական կառուցվածքի չափերին մոտեցնելու նպատակով պատրաստվում են մեծ Ա. խ֊ներ։ Առաջին գործող մեծ Ա. խ. ստեղծվել է Մոսկվայում, 1926-ին՝ Բ. Յուրևի և Գ. Մուսինյանցի նախաձեռնությամբ։ Ներկայումս կան Ա. խ֊ներ, որոնց աշխատանքային մասում կարող են տեղավորվել միջին չափի ինքնաթիռներ։

Գրկ. Горлин С. М. и Слезингер И. И., Аэромеханические измерения, М., 1964; Паничкин И. А. и Ляхов А. Б., Основы газовой динамики и их приложение к расчету сверхзвуковых аэродинамических труб, Киев, 1965.

ԱԵՐՈԴԻՆԱՄԻԿ ՏԱՔԱՑՈՒՄ, մեծ արագությամբ շարժվող մարմնի մակերևույթի տաքացումը, երբ այն շրջհոսվում է օդով (կամ ընդհանրապես գազով)։ Տաքացման ջերմաստիճանը հատկապես բարձր է գազի կամ մարմնի գերձայնային արագությամբ շարժվելու, ինչպես նաև հարվածային ալիքի առկայության դեպքում։ Մարմնի յուրաքանչյուր կետի ջերմաստիճանը կախված է ջերմային հոսքերի հաշվեկշռից։ Երբ մարմնի մակերևույթից ջերմությունը չի հեռացվում, նրա ջերմաստիճանը զգալիորեն գերազանցում է նյութերի մեծամասնության համար թույլատրելի ջերմաստիճանի (300°C–1000°C) արժեքը, որի հետևանքով տվյալ նյութը հալվում է։ Մակերևույթի ամենաուժեղ տաքացումը կատարվում է մարմնի առաջամասում, որը քայքայվում է, եթե անհրաժեշտ չափով չի հովացվում։ Տեսակարար ջերմային հոսքը կողային մակերևույթի վրա բավականաչափ փոքր է, բայց մակերեսի մեծության հետևանքով նրա հովացումը կապված է մեծ դժվարությունների հետ։ Մարմնի առանձին մասերը տաքացումից պաշտպանելու համար կիրառվում են ջերմակայուն նյութեր, ջերմամեկուսացում, ներքին և արտաքին հովացում։ Նույն նպատակին կարելի է հասնել թռիչքի օպտիմալ ռեժիմ ընտրելով։ Կիրառվում է նաև մարմնի մակերևույթի հիդրոդինամիկ պաշտպանություն՝ պաշտպանական շերտ կազմող գազը մակերևույթով փոխանցելու միջոցով։ Արհեստական արբանյակների, տիեզերական ապարատների և տիեզերանավերի վերադարձն ապահովելու համար Ա. տ֊ման հաշվարկը կատարվում է հիմնականում 40–50 կմ բարձրությունների համար (նոսրացած օդի պայմաններում)։ Ավելի մեծ բարձրություններում Ա. տ֊ման դերը նվազում է, և 200 կմ֊ից բարձր թռիչքի դեպքում նրա առաջացրած ջերմային հոսքը, Արեգակի ճառագայթային հոսքի համեմատությամբ, դառնում է աննշան։


ԱԵՐՈԴԻՆԱՄԻԿ ՈՒԺ, գազային միջավայրում (մասնավորապես՝ օդում) շարժվող պինդ մարմնի (օրինակ, ինքնաթիռի թևի) մակերևույթի վրա տվյալ միջավայրի ընդհանուր ազդեցությունը (ուժը)։ Շարժվող մարմնի մակերևույթի բոլոր կետերում կիրառված Ա. ու֊երի գումարը կոչվում է լրիվ Ա. ու. (R), իսկ նրա առաջացրած մոմենտը՝ լրիվ աերոդինամիկական մոմենտ։

Լրիվ Ա. ու. կարելի է վերածել 3 բաղադրիչների (տես նկ.), աերոդինամիկ դիմադրություն (X)՝ շարժման արագությանը (V) հակառակ, վերամբարձ ուժ (Y)՝ շարժման արագությանն ուղղահայաց և կողմնային ուժ (Z)՝ X և У բաղադրիչներին ուղղահայաց (գծագրի վրա Z ցույց չի տրված, այն ուղղահայաց է նկարի հարթությանը)։


ԱԵՐՈԶՈԼԵՐ (աերո… + զոլեր), գազային միջավայրից և նրանում լողացող պինդ կամ հեղուկ մասնիկներից բաղկացած դիսպերս համակարգեր։ Մասնիկները, որոնց մեծությունը 10-7-ից 10-2 սմ է, գտնվում են անընդհատ քաոսային շարժման մեջ։ Մասնիկների ագրեգատային վիճակից կախված՝ Ա. լինում են ծխեր և փոշիներ, երբ մանրացված նյութը՝ դիսպերսված ֆազը, պինդ է, և մառախուղներ, երբ այն հեղուկ է։ Ա֊ով անցնող լույսը, կախված ալիքի երկարությունից և Ա֊ի մասնիկների մեծությունից, ցրվում է, անդրադարձվում կամ կլանվում։ Ա. անկայուն են՝ ծանրության ուժի ազդեցության տակ մասնիկները նստում են՝ հաճախ նախօրոք կպչելով իրար։ Ա֊ի մասնիկները կարող են միջավայրից կլանել իոններ և լիցքավորվել։ Նույնանուն լիցքով լիցքավորված մասնիկներ պարունակող Ա. ավելի կայուն են։ Ա֊ի առաջացումն օդում վնասակար է մարդկանց և մեքենաների համար, հատկապես ցեմենտի, քիմիական, մանվածքների և այլ արտադրություններում։ Որոշ Ա. պայթուցիկ են, օր. ածխի, ալյուրի և շաքարի փոշիները։ Միջուկային պայթյունները սովորաբար առաջացնում են խիստ վտանգավոր ռադիոակտիվ Ա.։ Ա֊ի դեմ պայքարի հիմնական եղանակներն են՝ ֆիլտրումը, լվացումը, Ա֊ի առաջացման պատճառների վերացումը, էլեկտրական դաշտի ն ձայնային ալիքների կիրառումը։ Արհեստական անձրևների առաջացումը, կարկտաբեր ամպերի և մառախուղների ցրումը նույնպես իրականացվում է Ա. վերացնելով։ Ա. օգտագործվում են բժշկության և գյուղատնտեսության մեջ, ներկման, ծխնելուզային գազերից արժեքավոր նյութերի կլանման, մետաղապատման, քողարկման (ռազմ.) ևնի համար։


ԱԵՐՈԼՈԳԻԱ (անրո… + …լոգիա), օդերևութաբանության բաժին։ Ուսումնասիրում է մթնոլորտի կառուցվածքը, նրա բաղադրությունը, հատկությունները, ֆիզիկական պրոցեսներն ու երևույթները բարձր շերտերում, մշակում է այդ շերտերում օդերևութաբանական տարրերի (օդի ջերմաստիճանի, ճնշման, խոնավության, շարժման ևն) դիտումների մեթոդները։


ԱԵՐՈԼՈՑԻԱ (աերո․․․ + ․․․լոցիա), օդային ուղեգծի (տրասսայի) կամ թռիչքի շրջանի մանրամասն նկարագրություն։ Հնարավորություն է տալիս օդաչուին թռիչքի նախապատրաստվելիս ուսումնասիրել այդ շրջանի կամ ուղեգծի առանձնահատկությունները, հեշտացնում է կողմնորոշումը, նպաստում թռիչքի անվտանգության ապահովմանը։ Ա. ընդգրկում է թռիչքի բարձրությունից երկրի մակերևույթի վրա երևացող բնորոշ կողմնորոշիչների, օդանավակայանների և վայրէջքի հրապարակների, ուղեգծի կամ թռիչքի շրջանի ֆիզիկա֊աշխարհագրական նկարագիրը, տեղեկություններ թռիչքի օդերևութաբանական պայմանների և երկրային ապահովման միջոցների մասին, նրանց բնութագիրը և դասավորությունը։


ԱԵՐՈԼՈՒՍԱՆԿԱՐԱՀԱՆՈՒՄ, աերոհանույթ, օդից (թռչող ապարատներից) տեղանքի լուսանկարումը՝ տարբեր օբյեկտների բնույթն ու փոխկապակցություններն ուսումնասիրելու համար։ Ընդգրկում է հետևյալ պրոցեսները. 1. գեոդեզիական՝ տեղանքի ընտրված թվով կետերի գեոդեզիական կոորդինատների որոշումը, 2. թռիչքահանույթային՝ օդանավից տեղանքը աերոլուսանկարչական ապարատներով նկարահանելը, 3. լաբորատոր մշակում՝ աերոլուսանկարների երևակում և բազմացում, 4. լուսագրաչափական՝ աերոլուսանկարների հիման վրա և ընտրված կետերի գեոդեզիական կոորդինատների օգնությամբ տեղանքի քարտեզի կազմում։ Ա֊ի կարևոր բաժինն է աերոլուսանկարների վերծանումը, այսինքն՝ նկարների վրա եղած օբյեկտների բացահայտումը։ Ա. կիրառվում է տեղագրական քարտեզներ կազմելիս, երկրաբանական, հողաշինական և այլ ուսումնասիրություններ կատարելիս, ռազմական գործում։


ԱԵՐՈՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՀԱՆՈՒՅԹ, Երկրի մագնիսական դաշտի առանձնահատկություններն ուսումնասիրելու մեթոդ, որը հիմնված է մագնիսական լարվածության լրիվ մեծությունը կամ ուղղաձիգ բաղադրիչը մագնիսամետրով ինքնաթիռից անընդհատ չափելու վրա։ Չափումները կատարվում են հետազոտվող տարածության վրա երթուղային զուգահեռ թռիչքների միջոցով։ Ըստ հանույթի մասշտաբի, հեռավորությունը երթուղիների միջև տատանվում է 500 մ֊ից մինչև 10 կմ։ Ա. հ. կիրառվում է երկրաբանական քարտեզներ կազմելիս, օգտակար հանածոների (գլխավորապես երկաթի հանքաքարի) նոր հանքավայրեր որոնելիս և դրանց տեղաբաշխման ընդհանուր օրինաչափությունները որոշելիս։ Ա. հ֊ի արդյունքները պատկերվում են Երկրի մագնիսական դաշտի լարվածության ուղղաձիգ բաղադրիչի իզոգծերով կազմված քարտեզների և կտրվածքի ուղղությամբ չափվող մեծությունների փոփոխությունը պատկերող կորերի գրաֆիկի տեսքով։


ԱԵՐՈՄԵԽԱՆԻԿԱ (աերո․․․ + մեխանիկա), հիդրոմեխանիկայի ճյուղ․ ուսումնասիրում է գազերի և նրանցում ընկղմված մարմինների շարժման ու հավասարակշռության պայմանները։ Ստորաբաժանվում