Հայաստան հանրագիտարան/Ոստիկանությունը

ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀՀ ոստիկանությունը հիմնադրվել է 2001-ի ապրիլի 16-ին՝ որպես ՆԳ պետ. կառավարման մարմին՝ ՆԳՆ հիմքի վրա։ «Ոստիկանության մասին» ՀՀ օրենքի (2001-ի ապրիլի 16) համաձայն՝ ոստիկանությունը հանրապետության տարածքում ապահովում է անձի կյանքի և առողջության, իրավունքների, ազատությունների ու օրինական շահերի պաշտպանությունը հանցավոր ու հակաիրավական այլ ոտնձգություններից, հասարակության և պետության շահերի պաշտպանությունը, հանցագործությունների հայտնաբերումը և բացահայտումը, հասարակական կարգի պահպանությունը և հասարակական անվտանգությունը, սեփականության բոլոր ձևերի պաշտպանությունը և այլն։ Ունի օրենքով սահմանված հարկադրանք կիրառելու իրավունք։

ՀՀ ոստիկանության նոր համակարգը ձևավորվել է անկախության հռչակումից հետո, վերացվել են Պետական ունեցվածքի պահպանության բաժինը (ռուս․ հապավումը՝ ՕԲԽՍՍ) և տեղամասային տեսուչների օղակները (հետագայում վերականգնվել են), ստեղծվել են կազմակերպված հանցավորության, թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի ստորաբաժանումները, ինչպես նաև ՆԳ մարմինների տարածաշրջ. վարչություններ։

1996-ի նոյեմբ-ին ՆԳՆ-ն միավորվել է ԱԱՆ-ի հետ, 1999-ին դարձյալ տարանջատվել է և մինչև 2001-ը գործել որպես ինքնուրույն նախարարություն։

2002-ի հունիսին ընդունվել է «Ոստիկանությունում ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը, որով ՆԳՆ-ն 2003-ի հունվ. 1-ից վերակազմավորվել է ՀՀ ոստիկանության։

ԵԽ-ի առջև ՀՀ-ի ստանձնած պարտավորությունների կատարման շրջանակներում 2001-ից Ոստիկանության քրեական պատիժների իրականացման վարչությունը փոխանցվել է ՀՀ արդարադատության նախարարությանը՝ վերակազմավորվելով Քրեակատարող. վարչության։ 2002-ից ոստիկանության համակարգից Արտակարգ իրավիճակների վարչության (այժմ՝ նախարարություն) ենթակայությանն է փոխանցվել Հրշեջ պահպանության վարչությունը։

2005-ին կազմավորվել է նախկին տարիներին կասեցված քրեական գործերով հանցագործությունների բացահայտման բաժինը։ Որպես ռազմականացված կառույց՝ ՀԽՍՀ ՆԳ համակարգն առաջինն է ներգրավվել երկրի սահմանների պաշտպանության գործին։ Հայաստանի միլիցիան ծանր կորուստ է կրել Երևանում 1990-ի մայիսյան դեպքերի ժամանակ, միլիցիոներներ են նահատակվել ու գերեվարվել Նոյեմբերյանի Ոսկեպար (այժմ՝ ՀՀ Տավուշի մարզում) գյուղում, զոհվել արցախյան ազատամարտում։

ՀԽՍՀ Նախարարների խորհրդի (նախագահ՝ Վազգեն Մանուկյան) 1990-ի օգոստ. 21-ի որոշմամբ՝ ՆԳՆ-ին առընթեր ստեղծվել են հանրապետության պաշտպանության և հասարակական կարգի պահպանության ստորաբաժանումներ՝ միլիցիայի հատուկ նշանակության ջոկատ (ՄՀՆՋ) և միլիցիայի հակազդման օպերատիվ ջոկատ (ՄՀՕՋ), վերջինս՝ Երևանի ՆԳ վարչության արագ կողմնորոշման վաշտի հիմքի վրա։ Կազմավորվել են ռազմաճակատ մեկնող միլիցիայի կամավորական ջոկատներ, ստեղծվել է ՆԳՆ-ին առընթեր Հատուկ գունդ (1991-ից՝ Պարետապահակային ծառայության գունդ) զորամիավորումը (հիմնադիր-հրամանատար՝ Սերգեյ Առաքելյան)։

ՀՀ նախագահի 1992-ի հունիսի 12-ի հրամանագրով կազմավորվել են ՆԳՆ ներքին զորքերը (2003-ից՝ ոստիկանության զորքեր), որի խնդիրները հասարակական կարգի պահպանությունը և հասարակական անվտանգության ապահովումն են, հատուկ և կարևորագույն օբյեկտների ու բեռների, ուղղիչ աշխատանքային հիմնարկների պահպանությունը, անհրաժեշտության դեպքում ՀՀ պաշտպանությանը մասնակցելը և այլն։

Կազմավորված ստորաբաժանումներն Արցախյան ազատագր. պատերազմի տարիներին գործուն մասնակցություն են ունեցել ՀՀ սահմանամերձ և ԼՂՀ շրջանների ինքնապաշտպան. մարտերին։ Հատուկ գնդի 1-ին վաշտի հրամանատար Ջիվան Աբրահամյանին հետմահու (1996-ին) շնորհվել է Հայաստանի Ազգային հերոսի կոչում։ (Տես նաև Հավելված 1-6)։

ՆԳ մարմինները 1990-ական թթ-ին վճռական քայլեր են ձեռնարկել երկրի ներսում տարերայնորեն ձևավորված անկանոն զինված խմբերը կազմացրելու ուղղությամբ, որոնք հանրապետությունում ստեղծել էին լարված իրավիճակ, խթանել քրեական տարրերի աշխուժացումը։

2005-ին ընդունվել է «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության մասին» ՀՀ օրենքը և պետավտոտեսչությունը վերակառուցվել է ՀՀ ճանապարհային ոստիկանության, որն ապահովում է ճանապարհային երթևեկության անվտանգությունը, հասարակական կարգի պահպանությունն ու անվտանգությունը, նախականխում, կանխում ու խափանում է ճանապարհային հանցագործությունները և ճանապարհներին օգնություն ցույց տալիս ֆիզիկական և իրավաբ. անձանց՝ իրենց իրավունքներն ու օրինական շահերը պաշտպանելիս։

ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչությունը կազմակերպում, իրականացնում և վերահսկում է ՀՀ անձնագրային համակարգի գործունեությունը, հսկողություն է իրականացնում ՀՀ տարածք մուտք գործելու, ՀՀ տարածքում գտնվելու, ՀՀ տարածքից դուրս գալու, ինչպես նաև ՀՀ-ում տարանցիկ գտնվելու կամ երթևեկելու վերաբերյալ օրենսդրությամբ սահմանված կանոնների պահպանման նկատմամբ, իրականացնում է ՀՀ-ում բնակվող անձանց, ինչպես նաև օտարերկրյա պետություններում բնակվող ՀՀ քաղաքացիների՝ ըստ բնակության վայրի հաշվառում, օրենսդրությամբ սահմանված կարգով վարում է բնակչության պետական ռեգիստրը, ըստ մարզերի և համայնքների՝ կազմում և վարում է ՀՀ ընտրողների ռեգիստրը, ՀՀ նախագահին է ներկայացնում ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու, ինչպես նաև քաղաքացիությունը դադարեցնելու վերաբերյալ փաստաթղթեր և այլն։

ՀՀ ոստիկանությունը 1992-ից անդամակցում է Քրեական ոստիկանության միջազգային կազմակերպությանը (Ինտերպոլ, հիմն.՝ 1956), 1993-ին ստեղծել է ազգային կենտրոնական բյուրո, համագործակցում է ԱՊՀ և արտասահմ. այլ երկրների իրավապահ կառույցների հետ։

ԱՊՀ-ի շրջանակներում ՆԳՆ-ների հետ առաջին համաձայնագիրը կնքվել է 1992-ի ապրիլին՝ Ալմա Աթայում. 1993-ին կնքվել է ԱՊՀ երկրների ՆԳՆ-ների միջև օպերատիվ ծառայող գործունեության տեխ-քրեագիտ․ ապահովման համաձայնագիր։

Ծավալուն համագործակցություն է սկսվել ՌԴ ՆԳՆ-ի հետ։ 2000-ին ստեղծվել է 2 պետությունների ՆԳՆ-ների միավորված կոլեգիա՝ առավել մանրակրկիտ ու խորացված դիտարկելու հանցավորության դեմ պայքարի և հասարակական կարգի պահպանման ուղղությամբ համագործակցության կազմակերպման հիմնախնդիրները, սահմանելու երկկողմ փոխգործակցության զարգացման գերակա ուղղությունները, ինչպես նաև գործուն միջոցներ ձեռնարկելու 2 պետություններում հանցավորությանը համատեղ դիմակայելու համար։

Հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում ՀՀ-ն միացել է մի շարք միջազգային կոնվենցիաների, կնքել միջպետական և միջկառավարական բազմաթիվ համաձայնագրեր, ՀՀ ոստիկանությունը՝ մի քանի տասնյակի հասնող բազմակողմ պայմանագրեր։

Ոստիկանության կրթահամալիրը

ՀՀ-ում ոստիկանության կադրեր պատրաստում է Ոստիկանության կրթահամալիրը, որը ներառում է ՀՀ Ոստիկանության ակադեմիան և Ոստիկանության ուսումն. կենտրոնը։

ՀՀ Ոստիկանության ակադեմիա, բարձրգույն կրթությամբ ոստիկանության կադրային մասնագետներ և գիտամանկավարժ. կադրեր պատրաստող միակ ուսումնական հաստատությունն է ՀՀ-ում։ Ստեղծվել է 2003-ին՝ 1991-ին ստեղծված Միլիցիայի բարձրագույն դպրոցի (հետագայում՝ ՆԳՆ բարձրագույն դպրոց, 2000-ին՝ ՆԳՆ ակադ.) հիմքի վրա։ 2011-ից ՀՀ ոստիկանության կրթահամալիրի կազմում է։

Ակադ-ն ունի 4՝ իրավաբանության, ոստիկանության զորքերի հրամանատար, հեռակա ուսուցման, վերապատրաստման և որակավորման բարձրացման ֆակ-ներ, ասպիրանտուրա։ Վերապատրաստման և որակավորման ֆակ-ում յուրաքանչյուր 5 տարին մեկ անցկացվում են ոստիկանության գլխավոր, ավագ և միջին խմբերի պաշտոններ զբաղեցնող ծառայողների վերապատրաստման դասընթացներ։

Համագործակցում է ԱՊՀ-ի և եվրոպ. մի շարք երկրների, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի համապատասխան ուսումնական հաստատությունների հետ, կազմակերպում միջազգային գիտաժողովներ, սեմինար պարապմունքներ և այլն։

Ակադ-ի պետեր են եղել ներքին ծառայության գնդապետ Ռաֆայել Ասլանյանը (1991-92), միլիցիայի գնդապետ Սերգեյ Մկրտչյանը (1992-93), միլիցիայի գնդապետ Աշոտ Գրիգորյանը (1993-94), ոստիկանության գնդապետ Վարուժան Մելքոնյանը (1994-95), միլիցիայի փոխգնդապետ Արա Օսկանյանը (1995-97), Աշոտ Գնդոյանը (1997-2009), 2009-ից ոստիկանության գեն-լեյտ. Հովհաննես Վարյանն է։

ՀՀ Ոստիկանության ուսումնական կենտրոն. կենտր. ապարատի անմիջական ենթակայության ստորաբաժանում է, որն իրականացնում է ոստիկանության միջին ու կրտսեր խմբերի պաշտոնյաների վերապատրաստման (որակավորման) դասընթացներ, կազմակերպում ոստիկանությունում ծառայության անցնող քաղաքացիների (թեկնածուների) եռամսյա ուս. փորձաշրջանը։

ՀՀ ոստիկանության գործունեությունն սկսվել է Հայաստանի առաջին հանրապետության (1918-20) հռչակումով, շարունակվել խորհրդային շրջանում (1920-91) և անկախության տարիներին։

1918-20-ին ՆԳՆ-ն ուներ նահանգային և գավառային կոմիսարիատներ։ Երևանում գործել է Քաղաքային միլիցիայի վարչությունը, գյուղ. համայնքներում՝ կոմիսարների ինստ-ը։ ՆԳՆ-ն, իր հիմն. գործառույթներն իրականացնելուց բացի, ղեկավարել է նաև կապի և հաղորդակցության ոլորտը, Երկթղ. և դպրոց. համակարգերը, որոնք հետագայում տարանջատվել են ՆԳՆ-ից։

1920-ի ապրիլի 21-ին ընդունված «Միլիցիայի ժամանակավոր օրենքով» ամրագրվել է գավառային և քաղաքային միլիցիայի կազմը, սահմանվել է միլիցիայի տնօրինությանը ենթակա խնդիրների շրջանակը։

Հայաստանի առաջին հանրապետության ՆԳ նախարար է եղել Արամ Մանուկյանը։

Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց (1920-ի դեկտ. 2) հետո ՆԳՆ-ն վերանվանվել է ՆԳ ժողովրդական կոմիսարիատի (ՆԳԺԿ), որն ունեցել է Արտակարգ հանձնաժողով կոչված ստորաբաժանում (ռուս. հապավումը՝ ՉԿ՝ չեկա), որի հիմն. նպատակը պայքարն էր պրոլետարիատի և հեղափոխության հակառակորդների դեմ։ Հայհեղկոմի որոշմամբ (1920-ի դեկտ. 12)՝ ՆԳԺԿ-ի կազմում ստեղծվել է միլիցիան, իսկ դեկտ. 15-ին՝ միլիցիայի առաջին ջոկատները։ 1929-34-ին ՆԳԺԿ-ն վերակազմավորվել է պետքաղվարչության, որի գործունեության հիմն. թիրախը եղել է կուլակությունը՝ որպես դասակարգ, վերացնելու քաղաքականությունը։

1927-37-ը ամրապնդվող բռնապետության ու զանգվածային քաղաքական հետապնդումների և խուզարկությունների ժամանակաշրջան էր. միլիցիան լծված էր «անհուսալի տարրերի» հայտնաբերման ու վնասազերծման աշխատանքին, որին հաջորդում էին աքսորն ու մահապատիժը։ Ուշագրավ է, որ 13 ժողկոմից 10-ը նույնպես բռնադատվել և զոհ են գնացել այդ համակարգին։

Հայրեն․ մեծ պատերազմի (1941-45) տարիներին ՆԳ ժողկոմատի ղեկավարությամբ կազմավորվել են գումարտակներ, միլիցիայի հատուկ ջոկատներ և ուղարկվել ռազմաճակատ։

1950-ական թթ. սկզբներին ՆԳԺԿ-ն առանձնացել է պետանվտանգության ժողկոմատից՝ որպես ՆԳՆ, որի գործունեության գերխնդիրը դարձել է երկրում օրենքի և օրինականության ապահովումը (1962-68-ին կոչվել է հասարակական կարգի պահպանության նախարարություն)։ ՆԳՆ-ն, ՀԽՍՀ Նախարարների խորհրդից բացի, ենթարկվել է նաև ԽՍՀՄ ՆԳՆ-ին։ 1964-ին կազմավորվել է ԽՍՀՄ ՆԳ ներքին զորքերի Հայաստանի գունդը, 1965-ին՝ ՆԳՆ շտաբը, 1966-ին բացվել է Միլիցիայի Երևանի հատուկ դպրոցը, որը 1986-ին վերածվել է բարձրագույն դասընթացների, 1990-91-ին՝ ԽՍՀՄ ՆԳՆ իրավաբ. բարձրագույն հեռակա դպրոցի։

ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Արամ (Հովհաննիսյան Սարգիս), Արամ փաշա (1879-1919), Հայաստանի առաջին հանրապետության ՆԳ նախարարը՝ 1918-19-ին։ ՀՅԴ կուս-յան անդամ։ 1904-08-ին գործել է Վանում, ապա՝ Օրդու քաղաքում, այնուհետև 2 տարի ապրել է Ժնևում, 1910-ին վերադարձել է Վան։ Կազմակերպել է և ղեկավարել 1915-ի (ապրիլ-մայիս) Վանի հերոսամարտը, որից հետո ղեկավարել է Վանի նահանգապետությունը (գոյատևել է 70 օր)։ Ռուս. զորքերի նահանջի ժամանակ կազմակերպել է Վասպուրականի հայության գաղթն Արևելյան Հայաստան։ 1916-17-ին աշխատել է Թիֆլիսի Հայոց ազգային խորհրդում և, որպես խորհրդի լիազոր ներկայացուցիչ, տեղափոխվել է Երևան, 1918-ին Սարդարապատի և Բաշ Ապարանի ճակատամարտերի (մայիս) ժամանակ ապահովել է հայկական բանակի թիկունքը։ ՀՀ հռչակումից (1918-ի մայիսի 28) հետո ղեկավարել է երկիրը՝ մինչև հուլիսի 23-ին Թիֆլիսից Երևան է փոխադրվել Հայաստանի Կառավարությունը։

Արամ Մանուկյանի անունով փողոցներ են կոչվել Երևանում և ՀՀ այլ բնակավայրերում։ ՀՀ ոստիկանության շենքի առջև 2009-ին կանգնեցվել է նրա կիսանդրին։ 1828-ին, երբ Արևելյան Հայաստանը միացել է Ռուսաստանին, ունեցել է ընդամենը 161 հազար բնակիչ։ Այդ նույն ժամանակ Պարսկաստանից և Արևմտյան Հայաստանից շուրջ 150 հազար հայ է տեղափոխվել Արևելյան Հայաստան ու հարակից շրջաններ։

Արևելյան Հայաստանում 1-ին մարդահամարն անցկացվել է համառուսաստանյան 1-ին մարդահամարի շրջանակներում՝ 1897-ին, ըստ որի՝ Արլ. Հայաստանի բնակչության ընդհանուր թիվը եղել է 798 հազար։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին (1913) Արևելյան Հայաստանի բնակչությունը եղել է 1 մլն։ 1918-ին Արևմտյան Հայաստանից և Այսրկովկասի տարբեր շրջաններից Արևելյան Հայաստան է տեղափոխվել մոտ 302 հազար հայ, որի արդյունքում բնակչության ընդհանուր թիվը հասել է 1,4 մլն-ի։ Սակայն թուրք-հայկական պատերազմի (28.09-18.12.1920), սովի, դեպի Ռուսաստան արտագաղթի հետևանքով բնակչության թիվը 1920-ին դարձյալ նվազել է մինչև 720 հազարի։ 1 մլն-ն վերականգնվել է միայն 1930-ին։

Հայաստանի բնակչությունն արագորեն աճել է խորհրդային ժամանակաշրջանում: 1920-91-ին բնակչության թիվն ավելացել է 4,9 անգամ՝ հասնելով 3,57 մլն-ի։ Հանրապետությունում վերջին 20 տարիների ընթացքում ազգամիջյան հարաբերությունների սրման, Ղարաբայան պատերազմի (1991-94), երկրի տնտեսական շրջափակման, էներգետիկ, ճգնաժամի, ինչպես նաև Սպիտակի երկրաշարժի (զոհվել է 25 հազար մարդ) և արտագաղթի հետևանքով հանրապետության բնակչության թիվը նվազել է շուրջ 800 հազարով, որից 475,8 հազարը՝ 1992-94-ին։

Ըստ 2011-ի մարդահամարի՝ ՀՀ մշտ. բնակչությունը 3,213 մլն էր։

Հանրապետության բնակչության թիվն իր ամենաբարձր ցուցանիշին հասել է 1992-ին՝ 3.633,3 հազար մարդ։ Ընդհանուր առմամբ, հանրապետության ողջ բնակչությունը 1920-2010-ի ընթացքում ավելացել է 4,5, քաղաքային բնակչությունը՝ 17,1, իսկ գյուղ, բնակչությունը՝ 1,95 անգամ։

1990-2009-ին գումարային բնական հավելաճը կազմել է 423 հազար մարդ (12 %)։ 2010-ին մշտ. բնակչության 34,4 %-ն ապրել է Երևանում, ՀՀ Արարատի, Արմավիրի, Կոտայքի և Շիրակի մարզերից յուրաքանչյուրում՝ մշտ. բնակչության 8,6-8,7-ական %-ը, Գեղարքունիքի մարզում՝ 7,4 %-ը, Արագածոտնի, Սյունիքի և Տավուշի մարզերից յուրաքանչյուրում՝ 4,1-4,7-ական %-ը, իսկ 1,7 %-ը՝ Վայոց ձորի մարզում։