Դոն Կիխոտ/Գլուխ XVII
ԵՎ ՄԱՄԲՐԻՆԻ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ՍԱՂԱՎԱՐՏԻ ՆՎԱՃՄԱՆ ՄԱՍԻՆ,
ԻՆՉՊԵՍ ՆԱԵՎ ԱՅԼ ԱՆՑՔ ՈՒ ԴԵՊՔԵՐԻ ՄԱՍԻՆ,
ՈՐ ՊԱՏԱՀԵՑԻՆ ՄԵՐ ԱՆՀԱՂԹ ԱՍՊԵՏԻՆ
Անձրև մաղեց, և Սանչոն ցանկացավ պատսպարվել մահուդի գործարանի ծածկի տակ։ Սակայն բախտի ծաղրից հետո դոն Կիխոտը այնպիսի ատելությամբ էր լցվել դեպի գործարանը, որ ոչ մի դեպքում չկամեցավ ներս մտնել։ Ուստի ծռվեց դեպի աջ և դուրս եկավ մի ճանապարհ, որը նման էր իրենց այստեղ բերած ճանապարհին։ Շուտով դոն Կիխոտը հեռվում նշմարեց մի ձիավոր, որի գլխին ոսկու պես փայլող ինչ-որ առարկա կար։ Նա դիմեց Սանչոյին․
— Ինձ թվում է, Սանչո, որ յուրաքանչյուր առածի մեջ մի ճշմարիտ բան կա, որովհետև այդ բոլոր առածները ծագել են կյանքի փորձից, իսկ փորձը՝ բոլոր գիտությունների մայրն է։ Հատկապես արդարացի է այն առածը, որ ասում է. մի դուռը փակվեց՝ մյուսը բացվեց։ Ասելս այն է, որ երեկ բախտը փակեց մեր առջև մեր որոնած արկածի դուռը և խաբեց մեզ մահուդի գործարանով, իսկ այսօր այն բաց է անում մի ուրիշ դուռ, որ տանում է դեպի մի այլ և աներկբայելի արկած։ Եթե ինձ չհաջողվի մտնել այս դռնով, մեղքը իմը կլինի և անկարելի կլինի այլևս արդարանալ գիշերվա խավարով։ Ասելս այն է, որ, եթե չեմ սխալվում, մեր դիմաց մի մարդ է գալիս, որի գլխին Մամբրինի սաղավարտն է դրած, հենց այն սաղավարտը, որ ես երդվել եմ ձեռք բերել։
— Մտածեցեք, ձերդ ողորմածություն, թե ինչ եք անում,— պատասխանեց Սանչոն,— ավելի ևս, թե ի՛նչ եք ասում։ Սա էլ երկրորդ մահուդի գործարանը դուրս չգա։
— Գրո՜ղը տանի քեզ,— գոչեց դոն Կիխոտը,— ինչ առնչություն կա սաղավարտի և մահուդի գործարանի միջև։
— Ես ի՞նչ իմանամ։
— Ինչպե՞ս կարող եմ սխալվել, թուլամորթ դավաճան։ Մի՞թե դու չես տեսնում, որ մեր դիմաց ձիավոր է գալիս, տակին աշխետ ձի, գլխին՝ ոսկե սաղավարտ։
— Տեսնելը՝ տեսնում եմ,— պատասխանեց Սանչոն։— Ինչ-որ մարդ է գալիս, էշ նստած։ Էշն էլ իմի պես, մոխրագույն է։ Մարդու գլխին էլ մի փայլուն բան։
— Ահավասիկ՝ Մամբրինի սաղավարտը,— պատասխանեց դոն Կիխոտը։— Մի կողմ քաշվիր և թող ինձ նրա հետ երես առ երես, և դու կտեսնես, թե առանց ավելորդ խոսքերի և ժամավաճառ լինելու ձեռ կգցեմ բաղձալի սաղավարտը։
Հիմա պատմենք, թե այդ ինչ սաղավարտ, ձի և ձիավոր էր տեսել դոն Կիխոտը։ Այդ շրջանում երկու գյուղ կար, որոնցից մեկն այնքան փոքր էր, որ ոչ դեղատուն ուներ, ոչ սափրիչ, իսկ մյուսը, որ հարևան էր, ա՛յս էլ ուներ, ա՛յն էլ։ Մեծ գյուղի սափրիչը սպասարկում էր նաև փոքրիկ գյուղը, որտեղ հենց այդ ժամանակ մի գյուղացի ածիլվելու կարիք ուներ, իսկ մի ուրիշը հիվանդացել և պիտի արյուն առնել տար։
Դրա համար էլ գնում էր այնտեղ, հետն առած պղնձե լագան։ Իսկ որովհետև բախտի բերմամբ ճամփին անձրև էր բռնել, ապա նա, չկամենալով գլխարկը թրջել (երևի նոր էր), լագանը դրել էր գլխին։
Պղնձե լագանը այնքան լավ էր մաքրված, որ փայլում էր կես մղոն հեռավորությունից։ Գնում էր նա մոխրագույն էշով, ինչպես ճիշտ նկատել էր Սանչոն։
Տեսնելով, որ խեղճ մարդը բոլորովին մոտ է, դոն Կիխոտը հարկ չհամարեց նրա հետ խոսակցության բռնվել, այլ սաստիկ արագությամբ, նիզակը ճոճելով, վրա տվեց, մտադրված լինելով խոցել նրա մարմինը։
Սակայն մոտենալով, մեր ասպետը առանց ձին պահելու գոռաց.
— Պաշտպանվի՛ր, թշվառ արարած, կամ թե կամովին տուր ինձ այն, ինչ որ ամենայն իրավամբ ինձ պիտի պատկանի։
Տեսնելով, որ անսպասելի կերպով ինչ-որ տեսիլ հարձակվում է իր վրա, սափրիչը հարվածից խուսափելու համար ավելի լավ բան չգտավ, քան էշից գետին թրմփալ։ Հազիվ էր նա գետնին դիպել, որ եղնիկի ժրությամբ ոտի կանգնեց և ծլկեց այնպիսի արագությամբ, որ քամին էլ նրան չէր հասնի։ Լագանը մնաց ընկած գետնին, և դոն Կիխոտը բավականացավ դրանով։ Նա հրամայեց, որ Սանչոն վերցնի սաղավարտը։
Վերջինս, բարձրացնելով լագանը, ասաց.
— Աստված վկա, վատ աման չի։ Ութը ռեալից պակաս չի արժենա։
Ապա նա մատուցեց տիրոջը, որը իսկույն դրեց գլխին և սկսեց շուռումուռ տալ, որ գտնի դիմակալը։ Սակայն չգտնելով, ասաց.
— Այս սաղավարտի տերը սաստիկ մեծ գլուխ է ունեցել, իսկ ամենավատն այն է, որ սրա կեսը պակաս է։
Սանչոն, լսելով, որ սափրիչի լագանը սաղավարտ են անվանում, չկարողացավ ծիծաղը զսպել։
— Ինչի՞ համար ես ծիծաղում, Սանչո,— հարցրեց դոն Կիխոտը։
— Ծիծաղս գալիս է,— պատասխանեց Սանչոն,— թե ինչ մեծ գլուխ պիտի ունենա այս սաղավարտի տերը։ Ախր այս սաղավարտը երկու կաթիլ ջրի պես նման է սափրիչի լագանի։
— Գիտե՞ս, մտքովս ինչ անցավ, Սանչո։ Այս հռչակավոր կախարդված սաղավարտը, երևի արտասովոր դիպվածով, այնպիսի մարդու ձեռք է ընկել, որ չի իմացել և չի կարողացել ըստ արժանվույն գնահատել, և ահա, տեսնելով, որ սաղավարտը զուտ ոսկուց է, առանց հասկանալու իր արածը, նա կեսը հալել, փող է դարձրել, իսկ մյուս կեսից շինել է այն, ինչ որ քո ասելով՝ լագան է։ Միևնույն է՝ ինչ էլ լինի, ես հո գիտեմ, թե ինչ բան է, և ինձ համար այդ կերպարանափոխությունը նշանակություն չունի։ Իսկ մինչ այդ ես կկրեմ սա ինչպես որ կա, որովհետև ավելի լավ է մի բան, քան ոչինչ։ Սա հո կարող է ինձ լիովին պաշտպանել քարերի կարկուտից։
— Այո, իհարկե,— պատասխանեց Սանչոն,— եթե միայն թշնամին քարը պարսատիկից նետելու չլինի, ինչպես այն անգամ, երկու զորքերի բախման միջոցին, երբ որ նա ձերդ ողորմածության ատամները ջարդեց և կոտրեց ամանը այն օրհնած խմիչքի, որից քիչ էր մնում բոլոր փորոտիքս դուրս թափեր։
Այստեղ նրանք նախաճաշեցին, կերան գիշերային թափորից Սանչոյի ավար առած մթերքների մնացորդը և ջուր խմեցին մահուդի գործարանի մոտով հոսող առվից։ Նրանք անգամ գլուխները շուռ չտվին գործարանի կողմը՝ այնքան էին լցվել ատելությամբ գիշերն իրենց ահուդողի մեջ գցելու համար։
Վերջապես, դոն Կիխոտը հեծավ իր ձին, Սանչոն նստեց էշի վրա և առանց որոշակի ուղղության (որովհետև գնալ, ուր որ աչքը տեսնի՝ միանգամայն թափառական ասպետների սովորույթն է) նրանք շարժվեցին ճամփով, որ ընտրեց Ռոսինանտը, որի կամքին հնազանդեց ոչ միայն նրա տերը, այլև էշը, որ եղբայրաբար և բարեկամաբար միշտ հետևում էր նրան։ Այնուհանդերձ նրանց հաջողվեց բանուկ ճամփա ելնել, որով նրանք, առանց որոշակի նպատակի, շարունակեցին իրենց ճանապարհը։
Եվ ահա, հանկարծ, Սանչոն ասաց տիրոջը․
— Ահա քանի օր է, ինչ ես միտք եմ անում, թե ի՛նչ քիչ օգուտ և շահ բերին մեզ այս թափառումները։ Ձերդ ողորմածությունը արկածներ է որոնում ճամփաբաժիններում և ամայի վայրերում, որտեղ ձեր բոլոր հաղթանակներն ու քաջագործությոլնները, միևնույն է, ոչ ոք չի տեսնի։
Ինձ թվում է, թե ավելի լավ կլիներ, եթե մենք ծառայության մտնեինք որևէ կայսեր կամ թագավորի մոտ, որ պատերազմ է մղում մեկնումեկի դեմ։ Ահա թե որտեղ ձերդ ողորմածությունը կարող կլիներ երևան բերել իր բոլոր արժանիքները՝ մեծ ուժը ու առավել ևս մեծ խելքը։
— Դու վատ չես դատում, Սանչո,— պատասխանեց դոն Կիխոտը։— Բայց նախքան այդպիսի ծառայություն գտնելը, ասպետը պետք է իբրև փորձություն թափառի աշխարհիս երեսին և արկածներ որոնի, որպեսզի այդ գործում աչքի ընկնելուց հետո հռչակ ու փառք վայելի, այնպես որ այդ ասպետին բոլորն էլ ճանաչեն իր գործերով։ Եվ ահա հենց որ նա որևէ մեծ միապետի արքունիքը գնալու լինի, և մանուկները տեսնեն, որ նա է ներս մըտնում դարպասով, իսկույն հավաքվեն, շրջապատեն նրան և ճչան՝ «Ահա Արևի Ասպետը» կամ «Օձի Ասպետը», կոչելով նրան այն մականունով, որ նա հռչակել է իր մեծամեծ գործերով։
«Ահա նա,— կասեն,— որ մենամարտում հաղթեց մեծ ուժի տեր հսկա Բրոկաբրունոյին, ահա նա, որ ցրեց սոսկալի կախարդանքը, որի կապանքներում Պարսկաստանի մեծ մամելյուկը ամբողջ ինը հարյուր տարի տառապեց»։ Այսպես, բերնե-բերան, կտարածվի նրա փառավոր գործերի համբավը։
— Շիտակ, հենց այդ էլ պետք է ինձ,— ասաց Սանչոն։— Ես հավատացած եմ, որ ամեն ինչ հենց այդպես էլ կլինի բառ առ բառ, քանի որ ձերդ ողորմածությունը կոչվում է Վշտակերպ Ասպետ։