Դոն Կիխոտ/Գլուխ XXVIII
ՀՈՎՎԻ ՀԵՏ
Վանականների ծառաները, որ գնացել էին մոտակա իջևանատունը կերակուր բերելու, վերադարձան։ Կանաչ դաշտում գորգ փռեցին, որ փոխարինեց սեղանին, ու բոլորը նստեցին ծառերի ստվերի տակ՝ ճաշի։ Սայլապանը այդ ընթացքում պիտի եզներին արածացներ դաշտում։
Ճաշի ժամանակ հանկարծ մեծ աղմուկ բարձրացավ և բոժոժների զնգզնգոց լսվեց մերձակա թավ մացառուտի հետևից։ Նույն վայրկյանին թավուտից դուրս թռավ մի սիրունիկ այծ՝ ծածկված սև, սպիտակ և շեկ բծերով։ Նրա հետևից դուրս վազեց հովիվը, որ ճիչով ու փաղաքուշ խոսքերով աշխատում էր նրան կանգնեցնել և ետ տանել։ Երկչոտ փախստականը, շփոթմունքից, ուղղակի մարդկանց վրա վազեց, ասես թե նրանց պաշտպանությունը հայցելով և հասավ թե չէ՝ կանգ առավ։ Հովիվյը վրա հասավ, բռնեց նրա եղջյուրներից և սկսեց հետը խոսել, որպես բանական ու խոհական էակի հետ։
— Ա՜խ, վայրենի, վայրի, ի՞նչ ես վերջերս չարություն անում։ Այդ ի՞նչ գայլեր են քեզ վախեցրել, աչիկս։ Ասա ինձ, սիրունիկս, քեզ ի՞նչ է եղել։
Այծարածն սկսեց դիտել դոն Կիխոտին։ Տեսնելով նրա դեմքի խենթ արտահայտությունն ու աղքատիկ հագուստը, հարցրեց իր կողքին գտնվող սափրիչին.
— Պարոն, ո՞վ է այս մարդը, որ այսքան տարօրինակ տեսք ունի։
— Էլ ո՞վ,— պատասխանեց սափրիչը,— հռչակավոր դոն Կիխոտ Մանչացին,— վիրավորանքի վրեժխնդիրը, արդարության վերականգնողը, կույսերի հովանավորողը, հսկաների ահ ու սարսափը և հաղթողը կռիվներում։
— Դա հո նման է վեպերում թափառական ասպետների մասին գրածներին։ Հայտնի է, որ նրանք են կատարում այն, ինչ ձերդ ողորմածությունը վերագրում է այս մարդուն։ Սակայն, թվում է, թե կամ ձերդ ողորմածությունը կատակ է անում, կամ այս ազնիվ պարոնի գլուխը դատարկ է։
— Անպատկա՜ռ, անպիտա՛ն,— բացականչեց դոն Կիխոտը,— դատարկ գլուխը դուք եք։
Եվ, խոսքից գործի անցնելով, նա իր առջև դրած հացը վերցրեց և խփեց այծարածի երեսին այնպիսի ուժով, որ նրա քթից արյուն եկավ։ Հովիվյը, չգնահատելով ըստ արժանվույն այդ կատակը և տեսնելով, որ իրեն լուրջ հարվածում են, սփռոցի վրայով վրա տվեց և երկու ձեռքով այնպես սեղմեց դոն Կիխոտի կոկորդը, որ անշուշտ խեղդամահ կաներ նրան, եթե նույն վայրկյանին վրա չհասներ Սանչո Պանսան։ Հավատարիմ զինակիրը բռնեց հովվի ուսերից, և նրանք երկուսով գլորվեցին սփռոցի վրա, ջարդուփշուր անելով ափսեները, թասերը, թափելով դրանց բովանդակությունն ու ցաքուցրիվ տալով։
Դոն Կիխոտը, ազատվելով, նորից հարձակվեց այծարածի վրա։ Հովիվը արյունլվա, Սանչոյից սաստիկ ջարդ կերած, սկսեց սողալ փորի վրա դեպի սփռոցը, աշխատելով գտնել դանակից-բանից, որ արյունոտ դատաստան տեսնի։
Սակայն վանականն ու քահանան արգելք եղան։ Իսկ սափրիչն այնպես սարքեց, որ այծարածին հաջողվեց դոն Կիխոտին տակովն անել և մեր խեղճ ասպետի վրա հարվածների այնպիսի կարկուտ տեղաց, որ նրա քթից նույնքան արյուն թափվեց, ինչքան հովվի քթից։
Վանականն ու քահանան մեռնում էին ծիծաղից, ոստիկանները ցատկոտում բավականությունից և կռվողներին քը՜ս էին անում իրար դեմ, ինչպես կռվող շներին։ Մենակ Սանչոն էր հուսակտուր, որովհետև ինչ էլ չէր անում, չէր կարողանում դուրս պրծնել վանականի ծառայի ձեռքից, որ օգնության հասնի իր տիրոջը։
Վերջապես, այծարածը բաց թողեց դոն Կիխոտին, բոլորին հրաժեշտ տվեց և հեռացավ։ Ոստիկանները հրաժարվեցին ճամփան շարունակել։ Քահանան վճարեց, ինչ որ հասնում էր և բաց թողեց նրանց։ Վանականը խնդրեց քահանայից, որ իրեն իմաց անի, թե ինչով վերչացավ դոն Կիխոտի պատմությունը՝ բժշկվե՞ց նա իր խելագարությունից, թե ոչ։
Այսպիսով բոլորն անջատվեցին իրարից և գնացին տարբեր կողմեր։ Մնացին միայն քահանան, սափրիչը, դոն Կիխոտը, Սանչո Պանսան և բարի Ռոսինանտը, որ՝ ինչ էլ հետը պատահեր, տանում էր նույնպիսի համբերատարությամբ, ինչպես և իր տերը։
Սայլապանը լծեց եզները, դոն Կիխոտին նստեցրեց մի խորոմ խոտի վրա և, իր սովորական անդորրությամբ, գնաց քահանայի ցույց տված ճամփով։
Վեց օր անց նրանք տեղ հասան և մտան դոն Կիխոտի գյուղը, օրը ցերեկով։
Գյուղացիները հավաքվեցին, որ տեսնեն, թե ով է սայլով եկել և, ճանաչելով իրենց համագյուղացուն, ապուշ կտրեցին։ Ինչ-որ տղա վազ տվեց լուրը տանի դոն Կիխոտի տնտեսուհուն և քրոջ աղջկան, որ եկել է մեկի տերը, մյուսի՝ քեռին, մաշված ու դեղնած, եզներով լծած սայլով, պառկած մի խորոմ խոտի վրա։
Լսելով դոն Կիխոտի վերադարձի մասին, Սանչո Պանսայի կինն էլ վազեվազ եկավ։ Նրան հայտնի էր, որ իր մարդը գնացել է մեր ասպետի հետ, իբրև նրա զինակիր։ Սանչոյին տեսավ թե չէ, նա նախ և առաջ հարցրեց՝ ինչպե՞ս է էշը։ Սանչոն պատասխանեց, թե էշի քեֆը ավելի լավ է, քան տիրոջ։
— Դե, հիմա պատմիր տեսնեմ, բարեկամս, քո ծառայությունից ի՞նչ շահ ունեցար։ Ի՞նչ նվեր ես բերել ինձ համար։ Ոտնամաններ գնե՞լ ես զավակներիդ համար։
— Այդ տեսակ բաներ չեմ բերել,— պատասխանեց Սանչոն,— ավելի լուրջ ու կարևոր բան եմ բերել։
— Շատ ուրախ եմ,— ասաց կինը,— դե ցույց տուր, թե ինչ ավելի լուրջ ու կարևոր բան ես բերել։ Չեմ համբերում, բարեկամս, սիրտս ուրախացրու, ախր ես այնքա՜ն եմ դարդ արել ու սիրտ մաշել քո բացակայության ժամանակ։
— Տանը ցույց կտամ, կնիկ ջան, իսկ առայժմ կասեմ միայն, որ եթե աստված տա, մեկ էլ ճամփա ընկնենք արկածներ որոնելու, ապա շուտով դու ինձ կղզու կոմս կամ վարչապետ կտեսնես, այն էլ ոչ թե մի քոսոտ կղզու, այլ՝ ամենալավի։
— Աստված տա, մարդ ջան, կղզին մեզ շատ ու շատ պետք կգա։ Միայն թե բացատրիր ինձ, ի՞նչ բան է կղզին, ես գլխի չեմ ընկնում։
— Թան չէ, մածուն չէ, ամեն մարդու բան չէ,— պատասխանեց Սանչոն,— վախտը կգա՝ կհասկանաս, կնիկ ջան։ Համա կզարմանաս, հա՜, երբ որ հպատակներդ քեզ ձերդ ողորմածություն կոչեն։
— Ինչե՞ր ես խոսում պայծառափայլությունից, կղզուց, հպատակներից,— հարցրեց Թերեսա Պանսան (այդպես էր Սանչոյի կնոջ անունը, թեև նրանք ազգականներ չէին, բայց Մանչայում ընդունված է կնոջը մարդու ազգանունով կոչել)։
— Մի՛ շտապիր, Թերեսա, ամեն բան միանգամից իմանալ։ Բավական է իմանաս, որ ես ճիշտ եմ ասում և բերանդ փակ պահես։ Կարող եմ քեզ ասել, որ աշխարհիս երեսին ավելի հաճելի բան չկա, քան արկածախնդիր թափառական ասպետի ամենքից հարգված զինակիր լինելը։ Ճիշտ է, պետք է խոստովանել, որ այդ արկածների մեծ մասը մեր ուզածի պես չեն դուրս գալիս, հարյուր արկածներից իննսունինը, սովորաբար, փըստ է անցնում։ Ես սեփական փորձով գիտեմ, պատահել է, որ ինձ վերմակի վրա վեր-վեր են թռցրել, ջարդուբուրդ են արել։ Բայց էլի քաղցր բան է բախտ որոնելը, լեռներ մագլցելը, թափառել անտառներում, վեր ելնել ժայռերը, այցելել դղյակներ, իջևանել հյուրանոցներում ձրի, առանց մի գրոշ վճարելու։
Ահա թե ինչ զրույց էին անում Սանչո Պանսան և Թերեսա Պանսան, մինչդեռ դոն Կիխոտի զարմուհին ու տնտեսուհին, մեկն իր քեռուն, մյուսը՝ տիրոջը դիմավորելուց հետո արդեն նրա շորերը հանել և պառկեցնում էին հին մահճակալի վրա։
Դոն Կիխոտը նայում էր նրանց շաղված աչքերով և գլխի չէր ընկնում, թե որտեղ է։
Քահանան խնդրեց դոն Կիխոտի զարմուհուց խնամել իր քեռուն և ձեռք առնել բոլոր միջոցները, որ նա կրկին տնից չփախչի և պատմեց աղջկան, թե ինչ դժվարություններով է ինքը վերադարձրել նրան։