Մանկություն (Եղիշե Չարենց)
Մանկությո՛ւն իմ ոսկեծամ...
ԳՈՒՐԳԵՆ ՄԱՀԱՐԻ
I
Օ, մանկության մասին գրել են շատ-շատերը.
Մի կողմ թողնենք եթե մենք հներին—
Պիտի թվենք նրանց, որ գրքերում գրել են
Ողջ պատմությունն իրենց այդ օրերի։—
Ես էլ ահա փորձում եմ իմ մանկության օրերը
Ուրիշների նման առնել գրի։—
Ո՛ւժ տուր, Մուսա՜, գրչիս, որ կարենամ հիմա
Մանկությունս երգել ուրիշների նման։—
II
Տոլստո´յ, ժան-ժակ Ռուսսո´, Ֆլոբեր, դե Ամիչիս,
Բալզակ, Ռեդյարդ, Կիպլի´նգ, Զորյան ու Մահարի՛...
Օ, չհուղի քեզ թող, իմ ընթերցո՛ղ, որ ես
Վերջին երկու անունը դրանց շարքում դրի։—
Խաբուսիկ է հաճախ գրական բախտն այդպես,
Գրողներին եթե ըստ նյութերի
Մենք դատելու լինենք... Բայց չե՞ն անում արդյոք
Միևնույնը— մեր նոր քննադատներն այսօր։
III
Եթե նայենք նրանց— այսօր ունենք արդեն
Մենք թե՛ Շեքսպիր, թե՛ Դանտ, թե՛ էսքիլես, թե՛ Պո։—
Բավական է երգես երկաթաթերթ վարդեր—
Եվ քննադատն արդեն մի ամեհի խանդով
Կըհռչակե քեզ մեծ ու հանճարեղ վարպետ։
Չե՞ք հավատում։— Ինչո՞ւ։— Դեռ երեկ չէ՞ր արդյոք,
Որ Վերհարեն դարձավ ծերուկ պոետը մեր,
Քանզի, ինչպես և նա, պոեմներ էր գրել։
IV
Քաղաքների մասին... (Օ, ալեհեր պոե՛տ,
Քեզ չեմ անշուշտ այստեղ դատապարտում, թեկուզ,
Գրել ես դու, ավա՜ղ, ութ տողանոց սոնետ
Եվ քորեյը[1] յամբից[2] դու դժվար ես ջոկում) —
Մեծարում եմ ես քո քննադատին, որ էդ
Մեծ տիտղոսով գուցե քո ամեհի ոգուն
Կամեցել է ձոնել մի վայելուչ ներբող՝
Հափշտակված անշուշտ քո բոցավառ երգով...
V
Սակայն անցնենք նյութին։— Բայց ի՞նչ հանգով արդյոք
Հարկավոր է գրել, որպեսզի երգը մեր
Լինի զգաստ, ինչպես մի երկաթյա արդուկ,
Լինի հաճո, ինչպես մտերմական նվեր։—
Ես չեմ ուզում հիմա, օ, ընթերցո՛ղ, որ դու
Անտանելի ռիթմով դեպի ձանձրույթ չվես։
Օ, վիթխարի Վոլթեր, օ, Բուալո, օ, Գի՛լ,
Ինձ օգնության հասեք, ինձ փրկեցե՛ք կրկին...
VI
Գրել ենք մենք անթիվ երգեր — և երգերում,
Մեր երգերում բազում գործածել ենք չափեր,
Որ նվում են հաճախ, հաճախ ականջ քերում,
Շշմեցնում հաճախ անսանձ թափով.—
Այսօր գերում է ինձ օկտավների1 հեռուն,—
Որ զուսպ է, սեղմ, ինչպես կազմակերպված թափոր,
Ինչպես երթի ելած զինվորների շարան,
Ուր տողն իր տեղն ունի, ուր չե՛ն հրում իրար:
VII
Տողերն, ինչպես ցուլեր, մերձավորման ժամին...
Ուզում եմ ես երգել իմ օրերի հեռուն,
Բայց ո՛չ այնպես, ինչպես անտառների քամին,
Որ ճչում է, փնչում, կամ զայրույթից եռում։—
Օ, մանկությո՛ւն իմ, պարզ պատմություն ես դու մի,
Դու քնքշություն, դու մեղմ թովչություն չե՛ս բուրում...
Փռվում է դեմս ահա քո գորշագույն կտավը—
Եվ իմ երգի համար ես ընտրում եմ օկտավը[3]։—
VIII
Բացվում է դեմս ահա մի մոխրագույն հեռու,
Մի մոխրագույն քաղաք՝ զարմանալի անթով...
Կոկորդս մի խեղդող զգացմունք է քերում
Եվ պատրաստվում եմ ես երգել անուշ խանդով
Քաղցրությունը, որ կար այդ օրերում,
Այդ օրերի չքնաղ մեղմությունը բանտող,—
Բայց... բայց ինչո՞ւ հանկարծ, էլեգիական երգի
Փոխարեն մեջս ահա մի խեղկատակ քրքիջ:
IX
Խլրտում է, ինչպես մի աներես տղա...
Այո՛... Չքնա՛ղ օրեր, զարմանալի անհոգ...
Աշխարհի ծայրն ընկած մի գորշագորշ քաղաք...
Հ.այրս՝ դաժան մի մարդ՝ բարբարոս ու անոգ.
Եվ շրջապատս ահա, զարմանալի խաղաղ,
Օ, ավելի՛ խաղաղ, քան շարունակ քնող
Մարդն է լինում՝ անճառ իր բերկրանքին հլու—
Երբ չի կծում նրան մի չափազանց չար լու...
X
Օ, որպիսի՛ չքնաղ, դրախտային օրեր...
Սիրտս պատում է մի էլեգիական թախիծ,
Անգամ կապույտ թախիծ, անգամ զորեղ
Մեր Մարաբու երգած ախուվախից...
Ահա տեսնում եմ ինձ՝ գարնանային շորեր,
Կապույտ շապիկ հագած, հայացքս ջինջ։—
Դեմս փռվում է լուրթ մի առավոտ—
Եվ հասնում է քթիս... անմահական մի հոտ։—
XI
(Ո՛վ ընթերցող, վերջին բազմակետը, որ ես
Վերը դրի՝ «քթիս» բառից հետո—
Չմոռանա՛ս։ — Դրա ամբողջ իմաստը քեզ՝
Իր մորալով[4] հանդերձ՝ կպարզըվի շուտով)։
Ուրեմն, հա՛... ահա սկսում եմ ես հեզ
Մանկությունս երգել հանգով դյութող։—
Եվ դու ներող եղիր, ո՛վ ընթերցող, եթե
Քեզ դուր չգա հանկարծ այս նովելս թեթև։—
XII
Մեղավո՞ր եմ արդյոք, որ չեմ կարող ես էլ
Իմ մանկությունն հյուսել գույներից լուրթ,
Որ շողում են, ինչպես դրախտային տեսիլ,
Ինչպես անդարձ կյանքի անհաս խորհուրդ։—
Թող թույլ տրվի իմ պարզ այս պատմությունն ասել՝
Սկսելով դեպքից մի փոքր մութ...
Ուրիշները երգեն թող մայրական համբույրը,—
Իսկ ես... երգում եմ ես... անհրապույր այն բույրը։—
XIII
Չե՛մ մոռանա երբեք այն առավոտը ես...
Երկինքը ջինջ, ինչպես լվացվելուց հետո...
Օդը մաքուր, բուրյան, ողողված է ասես
Գարնան, վարդի, բախտի, կամ մանկության հոտով։—
Մի տասնամյա մանուկ՝ հագած մի նոր զգեստ՝
Անցնում եմ ես ահա պատուհանի մոտով
Մեր տանտիրոջ, որի փոքրիկ տղան տգեղ
Միշտ պարծենում էր իր զգեստներով շքեղ։
XIV
Ձեզանից ո՞վ արդյոք չի զգացել բերկրանք,
Երբ առաջին անգամ նոր զգեստ է հագել,
Երբ աշխարհը ամբողջ քեզ թվում է ներկած,
Ոսկեզօծած, ինչպես գարնանային կրոկետ[5]...
Ո՞ր երեխան արդյոք շաբաթներով երկար
Չի երագել այդ օրը և սիրտը չի թակել,
Երբ առաջին անգամ՝ իսկական իր չափին՝
Հագցըրել է նրան մայրը մի նոր շապիկ։—
XV
Այդպես ուրեմն,— նոր, կապույտ շապիկն հագիս,
Ամբողջովին լցված երջանկությամբ այդ իմ՝
Ես կանգնեցի այն բարձր պատուհանի տակին,
Որ տանտիրոջ տղան նախանձանքից պայթի...
Ախ, որքա՜ն էր նա ինձ մեր բազմամարդ բակում
Իր շորերով և իր հիշոցներով խայթել։—
Նա ինձ տեսավ վերից, նայեց մի պահ վրաս,
Ասաց— «Մի փոքր կաց» ու մի վայրկյան կորավ։
XVI
Ես մնացի ներքևը՝ հպարտությամբ լցված.
Նա երևի գնաց, որ քրոջը կանչե։—
Նայում էի ես ինձ՝ հիացմունքից հուզված,
Երբ վերևից մի ձայն ինձ բարձրաձայն կանչեց։
Ես նայեցի վերև... Եվ այդ պահին հանկարծ
Ինչ-որ դեղին հեղուկ դեմքս թրջեց...
Ես հասկացա, բայց ուշ էր. շոշափեցի հագինս,—
Ողողված էր ավա՛ղ... իմ ոսկեզօծ շապիկը։—
XVII
Էլ ի՞նչ։— Հարկ կա՞ արդյոք շարունակել
Այս պատմությունն իմ ջինջ այգաբացի մասին.—
Հարկավո՞ր է ասել, որ մայրս ինձ թակեց,
Երբ պատմեցի նրան փորձությունը ես իմ.
Հետո մեզ դուրս արին այդ բարեկիրթ բակից,
Ես փորձեցի՝ մանուկ ըմբոստությամբ վսեմ՝
Վրեժխնդիր լինել հարվածներով համառ
Վերից գլխիս թափած այդ բուրմունքի համար...
XVIII
Տոլստո´յ, ժան-ժակ Ռուսսո՛, Ֆլոբեր ու Ամիչիս,
Ու Մահարի Գուրգեն,— ինձ օգնության եկե՛ք,
Որ կարենամ երգել իմ մանկությունը ջինջ —
Իր առաջին քայլից նա ողողվեց թեպետ
Մի հեղուկով, որի բուրմունքների միջից
Օ, դժվար է մի քիչ քնքշություններ բեկել...
Մինչև օրս, երբ ինձ մանկություն են ասում—
Ես, չգիտեմ ինչու... այդ բուրմունքն եմ հիշում։—
XIX
Ահա՛ և իմ ամբողջ մանկությունը։— Էլ ի՞նչ,
Էլ ի՞նչ կարող եմ ես հիշել՝ ավելի վա՛ռ.—
Այսպես թափվել է միշտ մի քնքշություն վերից,
Եվ երբ փորձել եմ ես ըմբոստանալ—
Մայրս սարսափահար կշտամբել է միշտ ինձ
Եվ խրատել է՝ լուռ, խոնարհ մնալ,
Եվ ընդունել վերից թափվող ամեն մի բույր,
Որպես վերուստ տրված երջանկության համբույր...
XX
Եվ իսկապես— այդ բո՛ւյրը։— Իմ ուղեղի մուժից,
Որ կոչում են մարդիկ հիշողություն,—
Նա ելնում է ահա և իմ սիրտը խուժում,
Որպես անցած կյանքից բարձրացած թույն.
Եվ չգիտեմ հիմա, թե ես ի՛նչ եմ հիշում.
Իմ մանկությո՞ւնն արդյոք, թե այն անթով,
Այն գարշահոտ անցյալը, որ մեզ համար միայն
Նողկալի բույր ուներ, ու անարգանք, ու մահ։—
XXI
Փա՛ռք քեզ, ուրեմն, ո՜վ դրախտային բուրմունք.—
Օ, մանկությո՛ւն, այդ քո բուրմունքը չէ՞ միթե,
Այդ չե՞ն արդյոք հաճախ պոետները երգում,
Այդ չի՞ արդյոք բազում պոետների դյութել...
Եվ Մահարին արդյոք իր ոսկեբառ գրքում
Չի՞ փռում բույր— այդքան, այդքան հյութեղ...
Եվ եթե մենք մի քիչ զգաստ նայենք հեռուն—
Ո՞ւմ մանկությունն է այդ, որ այդպես չի՛ բուրում։—
XXII
Ուրեմն փառք կրկին այդ բուրմունքին հրե...
Բայց... նայելով այդ գորշ առավոտին ես իմ՝
Այլևս չեմ ուզում և ո՛չ մի բառ գրել
Իմ մանկության, իմ «վառ արշալույսի» մասին։—
Եվ դու, Գուրգեն, իզո՛ւր ես քո քանքարը դրել,
Որ համոզես, թե քոնը եղել է ջինջ լուսին.—
Օ, ո՛չ, Գուրգեն.— քան գորշ մանկությունը ներկենք—
Լավ չէ՞— վաղվա մեր վառ... ծերությունը երգենք։—
- ↑ քորեյ, մեծասար — երկու վանկանի բանաստեղծական ոտքի տեսակ. անտիկ տաղաչափության մեջ քորեյը բաղկացած էր երկար և նրան հաջորդող կարճ վանկերից, իսկ ժամանակակից ոտանավորում՝ շեշտված և ապա անշեշտ վանկերից, քորեյական տողը շեշտեր է կրում կենտ վանկերի վրա...
- ↑ յամբ, մեծավերջ –– երկու վանկանի բանաստեղծական ոտքի տեսակ, անտիկ տաղաչափության մեջ յամբը բաղկացած էր սկզբում մեկ կարճ և ապա մեկ երկար վանկերից, իսկ նոր ժամանակների պոեզիայում՝ մեկ անշեշտ և մեկ շեշտված վանկերից, յամբական տողի մեջ շեշտերն ընկնում են զույգ վանկերի վրա, թեև շեշտերից մեկը կամ մի քանիսը կարող են բացակայել...
- ↑ օկտավ (ա) — երաժշտ. ութնյակ, բանաստեղծության տան տեսակ:
- ↑ մորալ — բարոյականություն, բարոյագիտություն, բարք, վարք:
- ↑ կրոկետ — խմբային գնդախաղի մի տեսակ. այդ խաղի պարագաների ամբողջությունը, խաղավայրը: