Ես և Իլյիչը

ԵՍ ԵՎ ԻԼ3ԻՉԸ

Մի էպիզոդ իմ ճանապարհորդությունից՝ կատարված
Ուելսի ժամանակի մեքենայով դեպի 2500 թ.

Դեպի ժամանակը...
Մկան չկա հոգնած․
Ես էլ,
Դու է՛լ,
5 նա է՛լ։

Սղոցում են օդը,
Տարիները՝,
Կամքս— մեքենա,
Միտքս— Ուելս։

10 Թռչում եմ։
Թռչում է միտքս։
Անցնում են տարիները։
Անցնում են տարիները—20,— 50,— 100...

էս ի՞նչ է.
15 Ոնց որ արթնանում եմ։
նայում եմ շուրջս՝
ՈՒ՞ր եմ․

Շուրջս — անծանոթ է.
Ինչ որ մի բան դեմից մոտենում է փութով. . ․
20 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
Դեմս— աշխարհն է,
Երկրագունդը —
X տարի հետո․․․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
25 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․

Ներքևը —
Ցանցեր, ցանցեր, ցանցեր։
Ներքևում հևում են։
Հևում է հովը։
30 Հովը ոնց որ թև է։
Սահում եմ։
Ոնց որ ինձ պահում են։

Իջնում եմ։
Թռչում եմ։
35 Ես թեթև եմ։
Բայց չէ։
Ես անշարժ եմ։
Հևում է սիրտս։
Թևում է դեպի ինձ—
40 Այն ի՞նչ է—
Վարը—
Բարձրանում է․․․
Արև է.
Աշխարհ է.
45 Ելնում է ներքևից։

Ոնց որ լիֆտ—
Ելնում է արևը։
Գալիս է դեպի ինձ։
Բարձրանում է։
50 Ճառագայթը— թև է ետևից նետած
Ետևից— երկրագունդը.
Մոտ է.
Մոտենում է.
Սահում է դեպի ինձ․
55 Սգվում է դեպի վեր—
էտաժին էտաժ։

Վեր,
Վեր,
Վեր—
60 Ահա ներքևը Կիվը,
Ահա Մոսկվան․․․
Այդ Ի՞նչ է․
Ոնց—որ ճռինչ է․
Դադարում է շունչս․․․
65 — Շնչում եմ։
Թեթև եմ։
Ես կամ։

Թրա—խկ․
Հասա։
70 Իջնում եմ։
Կարծես Մոսկվան է։
Է՜յ.
Ո՞վ կա էդտեղ --
Տարե՛ք ինձ P․К․П․

75 Չեն հասկանում։
Զգույշ նայում են ինձ։
Ես վախից դողում եմ։
Թևաթափ եմ։
— Ի՞նչ.
80 Չկա՞.
Ո՞նց թե չկա...
Լավ։
Տարե՛ք ինձ В.Ч․K․
էնտեղ ինձ խինդով կընդունեն։
85 Կընդունեն, ոնց որ հարկն է։
Տեսնո՞ւմ եք գլխարկս.
Վրան ա՛ստղ է․
Ոչինչ, որ մաշված է կոշիկս.
Չե՞ք հավատում.
90 Ինչո՞ւ։
Ահա տոմսս.
Ես— բալշևիկ եմ.
Չեն լսում։
Ծիծաղում են։
95 Գնում են։
Չէ՛.
Կանգնած են.
Ընթանում է— գետինը.
Գետինը սողում է.
100 Խփում է ուղեղիս արյունը»
— Ա՜,
Հասկանու՜մ եմ.
էսպես էր գուշակում դեռ Կամիլ
Ֆլամարիոնը..․
Նայում եմ շուրջս—
105 Հիանում եմ։

Ահա—
Երկնքից իջնում է մի քաղաք․
Ահա մարդիկ․
Մարդիկ.
110 — Մա՞րդ է թե սարդ․
Մոտենում է մեկը․
Ոնց որ ծեր է․
(Ես նրան մի գրքում կարդացել եմ)․—
Չէ՛.
115 Փոքր է․
Երեխա է․
Փախավ։
Ահա ուրիշն եկավ։
Նայում է աչքերիս։
120 Աչքերը սուզվում են մեջս։
Աչքերը ոնց որ ինձ քերում են։
Հորում են ուղեղս։
Ի՞նչ.
Ազգանու՞նս.․․
125 Ազգանունս— Չարենց է,
Իսկ Չարենցը
Դուք
Հասկանու՞մ եք․․․
Խա—խա—խա—խա—խա․․․—
130 Ծիծաղում է։
Ուրախ է,
Իհա՛րկե նա ինձ հասկանում է։
Մեքենա միտք ունի երևի։
Էն, որ կարդացել եմ։
135 Ահա—
Սահում է դեպի ինձ․

Բռնում է թևս.
Բարի է.
Երևի— պրոֆեսոր է.
140 Ծեր է։
— Ի՞նչ.
Լուսնի՞ց.
Չէ՛, եu երկրացի՛ եմ,
Ծանո՞թ.
145 — Ո՛չ մի ծանոթ։
Սա ի՞նչ է.
Ախ, հա—
Մեր ժամանակ, գիտե՞ք, սա— գնդացիր էր։
Բայց ներեցեք պարոն.
150 Ձի՞...
էսպես ձի...
Չե՛մ տեսել երբեք ես.
Մեր ձին կենդանի էր։
Մեր ձին խոտ էր ուտում։
155 Ներեցե՛ք, մեր ձին— գեղեցի՛կ էր.
Ավտո՞.
Հա.
Ավտոն դեռ էլի հասկանում եմ...
Բայց ներեցե՛ք պարոն.
160 Ավտոն չէր թռչում— նա գնում էր.
Ի՞նչ.
Թռչե՞նք.
Ես, գիտե՞ք, մի քիչ վախենում եմ․
Ո՞նց.
165 Սրա՞ն.
Հենց ես փոքրի՞ն.
Հենց ես գնդացրի՞ն...

Որ ցրի՞․․․
Թռցնի՞...
170 Չվախենա՞մ.․․
Լավ։
Ես պատրաստ եմ։

Նստեցինք գնդացրին,
Գնդացիրը— գնաց։

175 Թռավ
Թռավ,
Թռավ,
Մնացին ներքևը— արևը,
Լուսինը,
180 Մարսը,
Սատուրնը—
Մոլորակներ...
Տակից—
Ելնում էր դեպի վեր,
185 Գալիս էր դեպի մեզ,
Բարձրանում էր,
Սահում էր,
Թռչում էր ինչ որ գունդ ահագին․․․

Գնդացիրը թռչում է։
190 Նա ինձ մոտ է։
Նստել է ետևից։
Խրել է միտքը մեջս.
Երևի քննում է․
Կարդում է միտքս․
195 Հետևում է...
Ինչքան ուզում է հետևի․․․—

Ես գիտեմ, որ միտքն անքննին է..․
Թռչում է գնդացիրը։
Նա ոնց որ խոսում է.
200 — Ի՞նչ.
Հի՞նը.
— Հինը չկա։
Սանահի՞ն...
Օ, կարծեք երազո՛ւմ եք.
205 Հիմի կուզեք սվին։
Ամաչեցե՛ք պարոն.
Ի՞նչ թնդանոթ...
Տեսնո՞ւմ եք
Վարը—
210 Աշխարհը—
Կոմուն է ընդհանուր.
Հինը—
Քնե՞լ է.
Հինը չկա։
215 Ի՞նչ.
— Այստեղ եղել է Երսովնարկոմը,
Այստեղ— Երռևտրիբունալը,
Այստեղ— Երչեկան.
Կենտրոնը—
220 Նյու—Յորքն էր.
Հետո— Միչիգանը.
Հիմի չկան։

Մոտեցանք։
Աշխա՛րհն է...
225 Նա է։
Դեռ հեռվից ճանաչում եմ։
Ահա Ատլանտյան օվկիանը.

Ահա Ամե՛րիկան։
Ահա Խաղաղականը։
230 Ահա Իտա՛լիան, ոնց որ կոշիկ․․․
Բայց ի՞նչ է.
Ոնց որ ուրագա՛ն է․
Ոնց որ փոշի...
Մշուշ է։
235 Չէ.
Ապակի՛․․․

Ու ապակու տակից— երկիրը, երկրագունդը․․․

Ո՞ւր․
Երևա՞ն...
240 Ծիծաղում է։
Մորուքը քսվում է ուսիս։
Մոտեցանք։
Ոնց որ լողանում ենք։
Իջնում ենք հյուսիսից։
245 Թռանք հարավ էլի։
Ահա իջանք։
Էն ի՞նչ են․
Ինչո՞ւ են թևավոր․
Ասո՞ւմ եք՝ մա՞րդ են․
250 Խա՜—խա՛—խա՜—
Նման են հավերի․․.

Երևանն է․․․
Ծերո՛ւկ, խաբեցի՛ր ինձ։
Ոնց որ Նյու—Յորք լինի,
255 Ոնց որ Սան—Ֆրանցի՛սկո—

(Մի բան որ չեմ տեսել երկուսն էլ)—
Նայես՝ ի՞նչ կա հիմի մեր թաղումը․․․

Դնում ենք մի կողմ գնդացիրը։
Անցնում ենք փողոցով։
260 Ծիծաղում են։

Մտածում եմ՝ հայեր են․
Կհասկանան գոնե․
Է՜յ,
Ի՞նչ է էստեղ․
265 Մոտենում են։
Շարվում են շուրջս։
Ասում եմ անունս։
Գուցե հիշեն․․․
— Չարենց,
270 — Չարենց․
— Չարենց—
Հեռանում են․․․
Ախ,
Կբռնե՛մ հիմի,
275 Ծերո՛ւկ, ծերո՛ւկ, ծերո՛ւկ.
Միթե սա— Երևա՞նն է․
Սո՛ւտ է,
Լսո՞ւմ ես. Երևան չե՛ս բերել դու ինձ․
Երևանն— ավան էր․
280 Երևանը— Վանի պես քոսոտ էր,
Ճչում եմ։
Փնչում եմ։
Կանչում եմ ծերուկին։
Ուղեղս սղոցում է դողը։

285 է՜յ
Ծերո՛ւկ,—
Երևա՞նն է ասում ես․
— Դէ ցո՛ւյց տուր Մասիսը, թե կարող ես․
Մասի՞սը․
290 Նա՞,
Աբա ձյո՞ւնը․․․
Լսո՞ւմ ես,
Է՜յ,
— Ձյո՛ւնն եմ ուզում— սպիտա՛կը․․․
295 Ի՞նչ շենքեր են էնտեղ,
էն ի՞նչ բուրգեր են ապակի․․․
էն ի՞նչ է բարձրանում․․․

Սողում է հողը։
Փախչում է իմ տակից։
300 Իմ հոգին ոնց որ կաշկանդել են։
Էյ,
Ծերո՜ւկ, ծերո՜ւկ, ծերո՜ւկ—
Չկա։
Չքացել է,
305 Ես— ցնդել եմ.
Վազում եմ քաղաքով։
Մարդիկ,
Մարդիկ,
Մարդիկ...
310 Մարդի՞կ են վերջապես, թե ուրո՞ւ են․․․
Նայում եմ՝
Մոտ են.
Մտնում են մեջս.
Թռչում են իմ միջով—
315 էլ չե՛ս բռնի․
է՜յ—է՜յ—

Էլ հեռու են․․․
է՛յ,
Դուք,—
320 Ո՞րտեղ եմ— ասացե՛ք խնդրեմ․
Ասացե՛ք խնդրեմ— ո՞րտեղ եմ ես։
Նայում են երեսիս—
Ծիծաղում են․
Լուռ են․
325 Կամ իրենք են խուլ վերջապես,
Կամ ես ինքս— խուլ եմ․․․
Վազում եմ էդտեղից․
Ոնց որ ինձ են վազում․
Ես անշարժ եմ․
330 Մի բան վազում է մեջս․
Ես ինքս— վազք եմ։
Եվ ո՛չ մի ծանոթ։

Ծերո՛ւկ—ծերո՛ւկ—ծերո՛ւկ..․
Ոնց որ չի է՛լ եղել։
335 Ոնց որ հրաշք էր։
Փախչում եմ խուճապով։
Ուղեղս սղոցում է դողը։
Աչքերս պայթում են սարսափից։
Փախչում եմ։
340 է՜յ,
Մարդի՛կ,
Մի խո՜սք լոկ,
Մի շշուկ․
Հասկանո՞ւմ եք՝ ցն—դում եմ․
345 — Ա՜—ղա—չո՜ւմ եմ․․․
Տեսնո՞ւմ եք՝ հասնում է մահս,
Ահը գրկել է ինձ.

Մարդի՛կ,
Խնդրո՜ւմ եմ ձեզ,
350 Ամեն ինչ ձեզ կանեմ․
Կօգնեմ ամե՜ն բանով․․․

Անցնում են։
Խուլ են։
Ամբողջ տիեզերքում— և ոչ մի ծանոթ։

355 Փախչում եմ քաղաքով։
Մտնում եմ հրապարակը։
Այն ի՞նչ է․
Մոտենում է..․
Ինձ մոտենում է մեկը․
360 Ես նրան կարծես ճանաչում եմ.
Տեսել եմ․․.
Կարծես դեռ երեկ էր․․․
— Ախ—
Մոտեցավ...
365 Մոտեցավ.․․
Բայց ի՞նչ է․
Աշտարա՞կ է․
Մա՞րդ է...

Վերջապես․․․
370 — Ռակետ էր ակնթարթը։

Վերջապես գտա։
Սա ծանոթ է։
Ինձ կպատմե ողջը։
Չի պահի ոչ մի բան․
375 Կնստի մոտս․
Հետս կլինի․․․

Ահա Ժպտում է նա․
Ելնում է դեմս․
Նա ի՛նքն է,
380 Ծանոթը,
Հարազատը․․․
Մոտենում եմ․—

— ԲՅՈԻՍՏՆ է ԼԵՆԻՆԻ․․.

Նա՛ է։
385 Իլյիչը...
Է՜յ,
Լսեցե՛ք.
Շուրջս եկե՛ք,
Հավաքվեցեք մոտս․—
390 Ես նրան ճանաչում եմ,
Նա ինձ ծանոթ է,
է՜յ.
Դուք,
Եթե կաք,
395 Ես — գիտե՞ք— աշխարհի՛ց եմ.
Իսկ սա աշխա՞րհ է,
Ի՞նչ է.
Գուցե պլանե՞տ է մոտակա.
է—
400 Մե՛կ է,
Մե՛կ է,
Մե՛կ է.
է՜յ
Դո՛ւք,
405 Խուրդա—մուրդա՛․․․
Հասկանում եք՝ նրան ես տեսել եմ։
Ապրել ենք մի դարում․
Երբ էր․

Ոնց որ դեռ երեկ էր․․․
410 Հասկանո՞ւմ եք՝ նրան ես լսել եմ․․․

Ակնթարթը—
Ի՞նչ էր...
Հասկանո՞ւմ եք՝ էդքա՞ն տարի հետո
Աշխարհում, որ փոխվել է—
415 Հանդիպում ենք— ես և.․․ Իլյիչը..․
Նա ինձ նայում է ժպիտով․
Ինձ ճանաչում է նա տարիների տակից․․․
— Է՞յ, ժամանակ,
Դո՛ւ գեթ,
420 Խինդս դո՛ւ ընդունիր դարերից,
Ճիչս,
Խնդությունս ռակետ...